ФАРАБОНУ

ФАРАБОНУ

Фарабону – бу Шерзод ўғлимнинг қўшнисининг тўртга кирган қизининг исми.Мен Фарабону деган отни биринчи марта эшитаётган бўлсам ҳам, бу исм форсийзабон давлатларда жуда кенг тарқалган экан. Фарабонунинг ойиси асли Самарқандлик бўлиб, биз уни Илмия деб чақирамиз, адаси эса Афғонистонлик.Улар Тошкентда ҳам яшашган.Фарабону ўшанда Тошкентда туғилган экан.Кейин улар яна Афғонистонга кетишган.Энди эса тақдир тақозаси билан Канадада яшашаябди. Фарабонунинг сочлари белига тушиб туради Ойиси уни Африкаликларникига ўхшатиб майда қилиб ўриб қўяди. Сочига тақилган ҳар-хил боғгулчалар,капалаклар-у, кўнғизчаларнинг сон-саноғи йўқ.Бир куни эринмай санаб чиқсам, роппа-роса йигирма битта экан. Фарабонунинг кўзлари катта - катта бўлиб,қалин узун киприклари доим пириллаб туради, айниқса бирон нарсадан хафа бўлса, кўзларини ярим ёпиб турганда янаям ширин қиз бўлиб кўринади.

Кийинишини кўриб ҳақиқий канадалик дейсиз.Женси шимчалар, ажойиб гуллар тикилган кофталар,турли эртак ва мультфильмлар қаҳрамонлари тасвирланган футболкачалар кийиб юради.Бундай қизлар Ўзбекистонимизда ҳам кўпайиб кетган дейишингиз мумкин, лекин улардан Фарабонунинг фарқ қиладиган томони ҳам бор.Фарабону русча ёки ўзбекча гапира олмайди,лекин тўлиқ тушинади.У форс ва инглиз тилларида гапиради.Иккинчи фарқи,бундай болаларни ўзимизда “уни е,” “буни қил” деб ота она йўл - йўриқ кўрсатиб туради.Фарабону эса телефон, интернет, уй ва шу кабиларга қачон, қанча тўлаш керак эканлигини; боғча опаси айтмоқчи бўлган гапларнинг ҳаммасини ўзи таржима қилиб айтиб туради. Фарабону ҳамма ҳарфни билса ҳам ҳозирча катта жумлаларни ўқий олмайди.Бирон жойга тамошога чиқсак, чала бўлса ҳам биз ўқиб берамиз, у дарров форсчага таржима қилиб ташлайди. Умуман, унга катта қизга қарагандек қараймиз, лекин бола барибир бола-да…

Унинг гапирларининг айримларини дафтаримга ёзиб қўяман.Сизга хам қизиқ бўлса керак. Мана ўқинг:

СИР

Фарабонунинг акаси Жовид Афғонистонда қолган эди.Унинг келишини биз сабрсизлик билан кутаётган эдик.Ҳужжатлари тўғри бўлиб фақат самолётга чипта олиши қолган.Бир куни Илмия Фарабонуни олишга борса, боғча опаси: “Бугун ўғлингиз келадими?”- деб сўрабди.Илмия:

-Йўқ, яқинда келиши керак,ҳозирча қайси куни келиши номаълум,- дебди.

Уйга келгач, Лондондаги укаси телефон қилиб Торонтога бугун кечаси унинг ўғлининг келишини айтган. Хурсанд бўлганидан шошиб қолган эр-хотин уй йиғиштириш, бозор қилиш ёки боланинг келишига у яхши кўрган нарсани пишириб қўйиш - умуман нима қилишни билмай типирчилаб қолишибди.

Мен уларникига борганимда жонидан яхши кўрган акасининг келиши ҳақидаги хабарни эшитган Фарабону тинчгина ўтирганини кўриб ҳайрон қолдим..

”Фарабону бугун аканг келади-я, нимага хурсанд бўлмаябсан?”-десам, “Мен Жовидни келишини эшитиб, бир ҳафтадан бери хурсанд бўлиб юрибман,”- дейди бемалол.

Бирданига ҳаммамиз хайрон булиб Фарабонуга тикилилдик.

Акаси, келаси ҳафта шу куни Торонтода бўламан, бу бизнинг сиримиз бўлади, ойига ҳам, дадага ҳам айтма, деган экан.Фарабону буни ҳаммага айтса ҳам, ота-онасига айтмаган.Сир сақлаган.

МАДҲИЯ

Сентябрь ойининг бошида Фарабонуни каттароқлар борадиган гурухга кўчиришибди.Янги боғча опаси болаларни тўплаб ҳар бирини отини сўрабди,ўзининг отини айтибди “Энди катта бўлдиларинг, ўқишни ўрганасанлар, мадҳияни ҳам билиб оласилар...Мадҳия деган нималигини ким билади?”-гапини бўлиб болалардан сўрабди боғча опаси.Фарабону қўлини кўтариб билишини айтибди.Боғча опаси уни ўртага чиқариб айтиб беришни сўрабди.У “Серқуёш ҳур ўлкам, серқуёш ҳур ўлкам, серқуёш ҳур ўлкам, серқуёш ҳур ўлкам,”- деб ҳар хил оҳангда тўрт марта қайтарибди.Боғча опаси:

- Фарабону, бу мадҳияни қайси тилда айтдинг,”-деб сўраса,ҳеч иккиламай “афғонча,”- деб жавоб берибди.

-Америка мадҳиясида АМЕРИКА,Канада мадҳиясида О, КАНАДА деган сўзлар бор.Бу ерда АФҒОН деган сўз йўқ - ку? - яна сўрабди опаси. Бир дақиқа ўйланиб қолган Фарабону бирдан:

-ТОШКЕНТ деган сўз ҳам йўқ-ку, барибир бу мадҳия,- деб билимдонларча жавоб берибди.

Уйга келгач “нима учун мадҳияда АФҒОН деган сўз йўқ?”- деб, роса тўполон кўтарибди.

-Холажониси "Серқуёш ҳур ўлкам"нинг бирон жойига “афғон” сўзини қўшиб, тўрт қатор шеър ёзиб беринг,- деб бизникига келишибди.

ПУШТИ КЎЙЛАК

Фарабону пушти рангни яхши кўради, шунинг учун нима олишмоқчи бўлса, пуштисини танлайди.Унинг сумкачаси, сочидаги гул тақинчоқлар, китобчалари -умуман ҳамма нарсаси пуштининг оч, тўк, нафис турлари.Яқинда кўчамизнинг у тарафида жойлашган Зеллерс деган супермаркентдан адаси ўйинчоқ электрогитара олиб берибди. У ҳам пушти ранг.Ёмғир ёққанда кийиладиган целлофан плашлар асосан рангсиз ёки тўқ кўк, ёки сариқ рангда бўлади,лекин Фарабонуники - ўзи яхши кўрган ранг.

-Бундай рангни қаердан топдиларинг? - ёлғондан ҳайрон бўлиб сўрайман Фарабонудан.У мен билан инглизча гаплашади

-.Бу ер Канада-ку, ҳамма нарса бор, оҳлаган нарсангизни, хоҳлаган рангингизни топасиз, - дейди у катталардек менга ақл ўргатмоқчи бўлиб.

Туғилган кунимда Фарабонулар совға саломлар кўтариб уйимизга келишди.Фарабонунинг оёғида ялтироқ пушти туфлича,сочида иккита боғгул,устида янги пушти кўйлак. Кўйлак жуда ярашиб Фарабону қўғирчоқ малика бўлиб қолган.Сўрашиб бўлгач, “Бундай чиройлик кўйлакни қаердан олдингиз, мен набирам Шаҳризодага ҳеч қаердан топа олмаябман”,- унинг кўйлагини мақтаёганимни Фарабону тушинсин деб атайлаб ўзбекчани дона-дона қилиб Илмиядан сўрадим.

-Зеллерсда мен учун ўзи битта қолган экан.Сиз Шаҳризодага кўйлак олиш учун Зеллерсга борманг, Доминиондан олинг, - дейди, бу магазинда асосан озиқ-овқат бўлишини билган Фарабону шошиб.

ЎҚИШНИ БИЛМАГАН КАТТАЛАР

Фарабону Канадаликларга ўхшаб ҳамманинг отини айтиб чақиради.Ойисининг отларга “ака”ёки “опа”ни қўшиб айт деганга йиғласа йиғлайди “опа - ака” ни қўшмайди. Яқинларининг кўпига ўзи от қўйиб олган.Мени “хола Самарқандий”,қўшни кампир Мэрини-Мари,ўғлим Шоҳруҳни Шах, Шерзодни “акажон”,ўзининг йигирмадан ошган акасини Жовид деб чақиради

Фарабонуга боғчасида, уйдагиларинг ўқиб берсин, деб бир китобча беришибди.Китобча албатта инглиз тилида бўлиб, асосан расмлардан иборат, xaр бетида фақат битта, иккитадан жумла ёзилган.

Фарабону китобни аввал адасига ўқитган, кейин акасига берган, охири уйида инглиз тилини яхшироқ биладиган ойисига ўқитган. Кейин эса ,мени акажонга олиб боринглар, энди у ўқиб берсин, деб туриб олибди.

-Бекорчи борми сенга,акажонингни иши кўпдир, мана ҳаммамиз ўқиб бердик-ку,- дебди ойиси.

- Ҳеч ким яхши ўқимади. Акажон яхши ўқийди. Окей, гапиришни санлар ёмон гапирасанлар , лекин ҳамма ҳарфни била туриб, катта бўлсаларинг ҳам нима учун тўғри ўқимайсанлар?

Сен ҳам ҳарфни билганинг билан тўғри ўқимайсан-ку,- дейишса, “Мен кичкинаман ҳали”, - деб инжқликни бошлабди.

Ойиси билан Фарабону қўлида китобча билан бизникига кириб келишди.

ОКЕЙ

Америка,Канадаларда “Окей” ибораси жуда кўп ишлатилади.Бирон нарса яхши, тўғри, майли,хўп деб мақулланса “Окей” дейлади, майлими,бўладими хўпми,қандай деб сўралганда ҳам шу сўз ишлатилади.

Бир куни Илмия билан бир китобни таржима қилиб ўтирсак яна “Окей” чиқиб қолди.Ҳамма ўзбекча сўзларни бир бир қўйиб чиқдик Ҳеч қайсиси тўғри келвермаганига ўйланиб қолганимизни кўрган Фарабону “ёрдамга” келди.”Мен биламан нима деб таржима қилишни,” - дейди.”Нима?”- деб сўрасак,”Окей дегани Окей бўлади,-деди масалани тамоман ҳал қилгандек у,- бошқа сўз тўғри келмайди”. Ростдан ҳам бу “Окей”ни биз тўлиқ маъносини ифодалаш учун бошқа сўз топа олмадик.

РАҚИБА

Илмияларникига борсам уйларида она-бола ўтиришган экан. У билан зарур-зарур бўлмаган гаплар билан анча ҳангома қилиб ўтирдик.Бу вақт ичида Фарабону бир неча марта келиб мен билан гаплашиб кетди.Ойисига эркаланиб ачом-ачом қилиб ҳам кўрди Кейин мен ўтирган жойдан ойиси томонга, ойисиниг олдидан мен ўтирган диванга сакрай бошлади.

-Бонупошшо озроқ тинч ўтирсангизчи, ёки қуртингиз борми?- деганимни биламан, тиззамга ўтириб олиб:

-Ҳа, бор, бугун Ракэл ойиси билан докторга бориб дори ёздириб келдиишди, - дейди.

- Ракэлда бўлса, у сакрайверсин, сен жим ўтир,- дедим.

- Елкага осадиган сумка Ракэлда бор-ми, менда ҳам бор, гапирадиган қўғирчоғи,кўчада ҳайдаса бўладиган машинаси бор-ми, менда ҳам бор, қурти бор-ми, менда ҳам бўлиш керак...

ДАДАМ ХАФА БЎЛАДИ

Фарабонуннг ойиси ҳам адаси ҳам олий маълумотли бўлиб олийгоҳларда дарс бериб юришган. Канадага келгач инглиз тилини яхши билмаганликлари учун ҳозирча ўз соҳасида ишламайди.Бу ерда ишлар яхши ёки ёмонга бўлинмасдан, кўп ва кам тўланадиган ишга бўлинади.Фарабонунинг адаси магазинга сотувчи бўлиб кирган эди.Бу иш Канадада ўртача тўланадиган ҳисобланиб,янги келганлар учун анча яхши эди.Бир куни Илмия уйини тозалаётганини айтиб Фарабонуни бизникига ташлаб кетди.Мен ошхонада овқат қилиш билан аввора бўлдим.Фарабону телевизорда мультфильм томошо қилиб ўтирди.Охири зерикиб кетдими ёки кўраётган нарсаси тамом бўлдими ҳар қалай менинг олдимга келди.Бир вақти “Уйга олиб бориб қўйинг,- деб “кетаманга” тушди. Уни чалғитиш ниятида гапга тута бошладим, аввалига “менга ёрдам бермайсанми,нималар қилишни биласан,”- деб сўрадим.”Мен кичкинаман, ҳеч нарса пиширишни билмайман,”- деб бу мавзуга тезгина нуқта қўйди. Уйи эсидан чиқмаган экан “Ойимга кетаман,” нни яна бошлади.”Фарабону, ойинг гиламларингни тозалаябди ҳозир чангиб кетгандир.Ойинг йиғиштириб бўлса,мен сени уйингга олиб бораман, зўр бўлади, аданг ҳам келиб роса хурсанд бўлади,ахир магазиндан чарчаб келади-да”,-дедим.Кейин эса уни гапиртириб яна вақтни чўзмоқчи бўлиб “Аданг бугун магазинга қачон кетдилар ёки сен ухлаб ётганингда кетганлар-ми?”-деб сўрадим.”Дадамни магазинга кетганларини сизга айтмайман”-деди кўзларини сузиб Фарабону.”Нимага айтмайсан қачон кетганларини сен айтсанг, мен сенга қачон келишларини айтаман,”- дедим.

- Биласиз-ми, сизга айтганимни дадам эшитсалар, хафа бўладилар, домла бўлиб магазинда ишлаб юрибди деб одамлар кулади.Шунинг учун дадамнинг эрталаб магазинга кетганини сизга айтмайман.

-Майли айтмай қўя қол,тўғри қилансан, телевизорга қараб кел-чи, нима бўлаябди,-гапни яна айлантириб Фарабонуни чалғита бошладим…

Илмияга қизи билан қилган ҳангомамни айтиб берсам “Фарабонумиз катталарнинг айтганини зўр қилиб бажарувчи қизда,”- деди кулиб.

“ОЙҚИЗ” ЭРТАГИ

Фарабонунинг эртак айтиб беринг, деганига бир куни “Қизил шапкача” билан “Бўғирсоқ”ни айтиб бердим.У эса бу эртакларни боғчада атиб берган экан, ҳаммасига ёқибди.

Бир куни яна эртак айтиб беринг, деб келибди. Миллий ғурурим тутиб кетди шекилли, бу сафар Фарабонуга ўзбек халқ эртакларидан айтиб бергим келди.Шошганда лаббай топилмас деганларидек, шошиб эртакларни эслай бошладим.Кичкиналигимда эшитган “Очил дастурхон” ва “Очил тош” дан бошқасини эслай олмадим . “Очил тош” деб онам айтардилар, китобларда “Ёрил тош” дейиларди. Фарабонуга “Опен зэ рок” деб таржима қилиб энди айта бошласам, бошқасидан айтиб беринг, оти қиззиқ эмас экан,- деди.

-Майли,- дедим, лекин унга барибир ўша эртакни, отини “Оймомо” деб ўзгартириб, айтмокчи бўлдим.

-Оймомо дегани нима?- сўради Фарабону.

-Бир қизнинг оти, Ой деганини “мун”, момо “грандма” дедим инглизчалаб, қиз бўлса нимага “Мун грандма” дейсиз “Мунгрол”- “Ойқиз” денг, - деб туриб олди.

-Майли сен айтгандек бўла қолсин деб, эртакни у хоҳлаганидек қилиб айтиб бердим.

Фарабонуга ёқди. Шундай қилиб бу эртак “Ойқиз” бўлиб боғчадагиларга етказилди.

ВАЪДА

Кеч бўлганда томошодан келаётсак уйқуси келган Фарабону ойисига инжиқлик қила бошлади.Автобус ойнасидан осмонга қарасам, Ой чиройлик бўлиб кўриниб турибди.Эсимга қачонлардир эшитган “Ойни олиб берайми, Кунни олиб берайми,” деган сўзлар тушди. Буни беихтиёр инглизчага таржима қилиб айтганимни биламан, инжиқлик қилаётгани унутган Фарабону мен тамонга ўгрилиб:

-Олиб беринг, сумкамга солиб қўяман,- дейди.

-Автобусда бўлмайди,тушгандан кейин олиб бераман,- дедим ваъдамни бажаролмаслигимни билсам ҳам унинг тинчиганидан хурсанд бўлиб.

-Ойни нима қиласан? - яна инжиқликни бошламасин деб сўрадим ундан.

-Ўйнайман,адамга, боғчадагиларга кўрсатаман...

Бекатимизга келганда бахтимга Ой баланд бинолар орасидан бизга кўринмай қолди.

-Ой ҳам чарчабди, ухлагани кетиб қолибди,- дедим хурсанд бўлганимни яширмай …

“Ойни қачон олиб берасиз?”- деб сўрашидан чўчиб, икки-уч кун Фарабонунинг кўзига кўринмай юрдим.

Кейинроқ мен уларникига борганимда, Ойни олиш Фарабонунинг эсидан чиқдими, ёки олиб бўлмаслигини сездими, ҳар қалай у мендан сўрамади, мен ҳам Ой тўғрисида оғиз очмадим.

Ваъдани бундан буён бажара оладиган қилиб беришни ўйлаб қўйдим.

Канада, 2007 йил.