ТЕЗУ

ТЕЗУ


Сирожиддин Мусаев янги қўшиқнинг сўзларини доскага ёзиб бўлгач, доимгидек болаларга ашула дафтарларига кўчириб олишни буюрди.Топшириқ, яъни кўчириб олиш муваффакиятли бажарилгач, одатига кўра, ўқитувчининг ўзи матнни яхшилаб, ифодали қилиб ўқиб берди.”Аввалги ўрганилган
“Кўкдай бепаён
Бойликларга кон,
Кенг пахта майдон” Ватанимиз ҳақида эди.

Бугунги қўшик нима ҳақида экан, ким айтади?”- деб болаларга мурожаат қилди устоз. Эндигина саккизга кираётган болаларнинг хеч биридан садо чиқмади.

Биринчи қаторда ўтирган Ўткир, исмига ўхшаб ўзи ҳам ўткир бўлсада, нима дейишни билмай жим ўтирибди: “Тезу” деган сўзни умрида эшитмаган,”чаноқ”- “чақалоқ” бўлса керак, ҳаёлидан ўтказди у. Аълочи бўлса ҳам кўп сўзларни билмаганига ўзидан ўзи хафа бўлиб кетди…

Яқинда тоғаси уйларига келганда, ойиси билан дастурхон атрофида роса кўп гаплашиб ўтирган .Ўртоғи Колянинг уни кутавериб зерикиб кетганини кўргач, чидай олмай уларнинг гапини бўлиб: ”Ойи, Коля билан ўйинчоқ магазинга бориб келайлик, у копток олмоқчи экан”,- деди.
Ойиси, “ҳангома қилгани қўймайди булар, бор боравер, лекин тез қайтинглар”,- деб жавоб берган.Ўткир ўшанда ҳам магазинга боргунча “ҳангома” дегани нима экан деб йўл йўлакай ўйланиб кетган.Колядан сўрай деса Коля ўзбекчани ундан ҳам ёмон билади…

-Тезу тоза терайлик, чаноғида қолмасин, деб қачон айтамиз?- саволни бошқачароқ қилиб сўради Ўқитувчи. Орқароқда ўтирган Марҳабо “пахта теришда” деб жавоб берди.
-Балли қизим,- демак, “Тезу тоза терайлик” деган қўшигимиз пахта ҳақида экан.Пахта-юртимизнинг ифтихори,асосий бойлиги,- қўшиб қўйди муаллим.
Пахтанинг иккинчи номи “тезу” эканда, "Hима учун “тезуни тоза терайлик” дейилмай, “ни” ни қўшмасдан “тезу тоза терайлик” дейилган?"-, ўзига ўзи савол берди Ўткир, лекин саволи жавобсиз қолди, албатта .

“Хангома” сўзини ўйинчоқ магазинидан қайтиб келишгач ойисидан сўраб олган эди.
Ўткирни катталарнинг кўп сўз билишига ҳаваси келди.

-Одамлар билан гаплашганда гапни қаердан топасизлар?- барибир бир куни ойисидан сўради у.
-Мана, сен хам гапираябсан-ку, керак нарсани сўраябсан, мен жавоб бераябман - буни ўйлаб топиш керак эмас,билмаган нарса сўралади, билган одам бор нарсани айтади,- жавоб берди ойиси...

Ўзбек тили дарсида ўқитувчи “ Тирқишидан куёш нури тушиб турарди” деган гапда “тирқиш”, “нури” сўзларини маъносини сўраганда, кўплар сингари Ўткир ҳам жавоб беролмаган.

Тўғри, бобоси ҳовлисига бирон нарса экканда,”энди нури сепишим керак” деб, молнинг қуриб қолган ахлатини майдалаб сепиб чиқардилар.Бу ерда эса қуёш нури дейилган. Нурининг қуёшга нима алоқаси бор? Унинг эсига адасининг Нури деган самарқандлик ўртоғи тушди. “Нури” Нуриддин деган отнинг қисқартирилган шакли бўлса керак, унда нимага кичкина харф билан ёзилган? Ўткир қанча ҳаракат қилмасин “нури” сўзининг маъносини топа олмади

“ Тирқиш” деган сўзни бобоси у ёқда турсин, ҳар гапига мақол қўшиб гапирадиган бувисидан ҳам эшитмаган.Ўртача ўқийдиган Исмоил , эшик ёки деразада тирқишлар, тешиклар бўлишини, хона қоронғироқ вақти ўша жойлардан ёруғ, яъни қуёш нури тушиб туришини айтганда ўзининг тилни ёмон билишига яна бир бор иқрор бўлди у.
Лекин Ўткир хар бир янги эшитган сўзини ҳеч эсидан чиқармас эди. “Тезу” сўзини ҳам бошқа сўзлар қаторида жуда яхши ўзлаштириб олди.

Кейинроқ, бешинчи синфнинг бошларида ўзбек тили ўқитувчиси Александра Гадаева тил бойлиги, гўзаллиги ҳақида гапириб, сўзларни ўз жойида ишлатиш кераклиги , бир сўз такрорланаверса гап чиройлик чиқмаслигини сўзлаб берди. Ёзувчиларнинг асарларидан қисқа- қисқа мисоллар келтирди.Ўқитувчи Бухоро яхудийси бўлиб, талаффузи синфдагилардан сал бошқача бўлса ҳам, жуда чиройлик гапирар эди.Ўткир унинг ҳар жумласини мароқ билан тинглар, кўп саволларга жавобни шу ўқитувчининг гапларидан топар эди. Кузнинг гўзаллигини тасвирлаш учун “олтин куз”, “ажойиб фасл” ; шамолнинг ёқимли эканлигини айтмоқчи бўлсак,”майин шамол”, “юмшоқ шабада” каби сўз бирикмалари ишлатилишини айтиб жуда кўп машқлар бажарилди.Мавзуни мустахкамлашда ўқитувчи, пахта тўғрисида бирон нарса ёзмоқчи бўлсак, ҳар жумлада “пахта”,” пахта” деб такрорламаслигимиз учун яна қандай сўзларни ишлатамиз, деб сўради.Кимдир тезда"оқ олтин"деди,бошқа биттаси “Ўзбекистонимизнинг асосий бойлиги “деб жавоб берди. Ўткир ҳам қўлини кўтариб, яхши билган сўзи эсига келиб, “ТЕЗУ” деди.

Александра Гадоева ўзбек тилида бундай сўз йўқлигини айтди. Бу сўзни Алексанра Гадоевадек ўқитувчининг билмаслигига Ўткир хайрон колиб, жавобини дона-дона қилиб яна қайтарди: ‘”тезу” деганда “пахта”ни тушинамиз”. Муаллима ўзига хос босиқлик билан Ўткирнинг нафсониятитга тегиб кетмасликка ҳаракат қилиб: “пахта ўрнида “тезу” ишлатилган бирота гап айт-чи,” -деб сўради.Ўткир эса: Тезу тоза терайлик, чаноғида қолмасин, - деди шартта ўйланиб хам ўтирмасдан.
Александра Гадоева: Э, ҳа. гап бу ёқда де, ростдан ҳам “тезу тоза терайлик”- деганда “пахта” кўзда тутилади… Ўткир устознинг сўзларини охиригача эшитмасдан, ҳеч кимнинг эсига келмаган сўзни у айтганидан хурсанд бўлиб, жойига ўтирди…

Вақтлар ўтиб, “Тез-у” нинг асл маъноси маълум бўлиб қолди.
Ўткир эса энди катта олим , у ўнлаб илмий китоблар чиқарди. Жой номлари ҳақида афсоналар тўплади, кўп қизиқарли асарлар ёзди, тилларга янги сўзларнинг кириб келиши ҳақида юзлаб маърузалар ўқиди. Шундай кунларнинг бирида китоб жавонига янги чоп этилган асарини қўя туриб, унга умр буйи ҳамрох бўлиб келаётган “тезу” сўзи яна эсига тушди, лекин бу сафар ҳам доимгидек кўз олдига оппоқ пахта келди. “Кизиқ , бошқаларнинг ҳам “Тезу”га ўхшаган сўзи бормикан”, деб ўйлаб, секин жилмайиб қўйди.
УМИДА ТУРСУНОВА UMIDA TURSUNOVA

ФОЛБИН

ФОЛБИН

Бир кориндан талашиб
тушган азизларимга мехр билан


Русча газеталарни вараклаб утирган Гулсумнинг нигохи "ОНА МОЖЕТ ВСЕ"деган маколага тушди. Бир аёл фол очиб, хамманинг мушкулини енгил килар эмиш. Пул деб одамлар нималар килишмайди, айникса узимиздан (собик СССРдан -У.Т) келганлар, уйлади у. Гулсум фолбинларга ишонмасди,улар хам бизга ухшаган одамлар-да, рухиятдан (психологиядан) хабари бор киши бемалол фол оча олади, деб хисобларди.

"Соглигим ёмон эди.Врачлар тополмаган касалимни Аида тузатди".
"Бу давлатга келиб хеч ишим юришмади. Аиданинг айтганларини килгандан кейин, янги бизнес очдим. уй-жой сотиб олдим Хавас килса арзигулик машинам бор..."
" Оиламиздан барака кетди, болаларим хам бир бири билан уришиб, орада мехр-мухаббат йуколди. Эрим бошка хотин топиб олибди. Аидага рахмат, хозир аввалгидек инокмиз.Эрим хам кайтиб келди.Катта хонадонда эртаклардагидек шод-хуррам яшамокдамиз".
"Кизим турт йилдан бери элчихонадан виза ололмасди. Аида нинг айтганларини килдим.Кизимга ун йиллик виза очишибди."

Аидадан миннатдор булганларнинг исмлари ва телефон ракамларининг берилгани хам Гулсумда ишонч уйготмади.Танишларни ёзиб куйиш эски усул булиб, Америкада хам куллашганига Гулсумнинг озрок жахли хам чикди.Шундай булсада маколани бошидан батафсил укий бошлади.Макола жуда кизикарли ёзилган эди. Фолидан хам, одамларни алдаб канчадан пул олишига кизикиб колган Гулсум бир кунгирок килиб курмокчи булди,.Телефонга секретар киз жавоб бериб, биринчи учрашув текин, колганлари эллик доллардан беш юзгача эканлигини айтди.Гулсум боришга карор килди.Учрашув вакти келишилди, манзил аникланди.


Гулсум Бруклиннинг марказида жойлашган Аиданинг ишхонасига келганда хашаматли бинони куриб хокимият биносига ухшаркан, деб уйлаб куйди. Аиданинг узи урта ёшларда булса хам, ясан тусан килиб олганидан хокимиятда ишлайдиган гапирсамми гапирмасамми, дейдиган таннозларнинг нусхаси эди.Сурашиб булгач кимга фол очдирмокчисиз,узингизгами,агар узингизга булса, мен очолмайман,сизнинг ангел хранителларингиз “мне не разрешают вмешиваться в вашу жизнь и ваше будущее"- деди. Бунга ухшаш гапни Гулсум Хивалик бир фолчидан, кейинчалик Урганчда яна биттасидан эшитган эди.Уларга ишонмаслигимни сезиб, “сизга фол очолмаймиз, биздан кучлирокка боришингиз керак, дейишган,” хулоса килганди ушанда Гулсум..
Шундан кейин у бошка сира фолчиларга бормаган. Максади асли бошка эканлигини айтмокчи булиб, Гулсум дудукланиб турганда, Аиданинг узи “Сиз кариндошларингиз тугрисида сурашга келгансиз, шекилли”,- деди ва унинг жавобини хам кутмасдан "Эх- хе, уларнинг муносибатлари жуда кескинлашиб кетибди “Все грызут друг друга.Такое я ещё никогда не встречала, из дружной семьи ничего не осталось, это уже не семья, а настоящие враги”-деди.

Гулсум узини босиб, "хеч ким бир бири билан уришган эмас,уларни жуда согинганман,качон учрашиш насиб килади, улардан кайсиси качон келади деб сурамокчи эдим,-деди.Иложи булса чет элга чикиш йулларини очиб берсангиз"- давом эттирди у.
"Демак кариндошларингизнинг хакида билгингиз келаябди". Аиданинг юмшок, ёкимтой аёл эканлигини курган Гулсум, уни хокимиятдаги таннозларга ухшатгани учун узи уялиб кетди."Кассага эллик доллар тулаб, квитанциясини менга менга олиб киринг, гапимизни кейин давом эттирамиз."

Гулсум секретарь утирган хонага чикиб, бурчакдаги кизга сумкасидан бор пулини - битта эллик долларликни узатди.Гулсум атайлаб бошка пулларини уйига ташлаб келганди.Лулига ухшаганлар булса бор бисотини кокиб олмасин деб, такиб юрадиган узуклари –ю, зирагигача ечиб келган эди.Киз тезда касса аппаратидан квитанция чикариб беди. Гулсум ичкарига кайтиб кириб, когозни Аидага узатди. Аида уни столининг тортмасига солиб, савол хам бермасдан гап бошлади”.Жуда купчилик экансилар, лекин биронтангнинг тинчлигинг йук. Эркак зотининг деярли хеч кайсиси ишламайди.Биттаси жуда хаста булиб, хамма нарсасидан ажралган, болалари, хотини, иши - умуман хеч нарсаси йук, хали уй-жойсиз хам колади.Ахволи ёмонлигидан уз болаларига улим тилаб юрибди.Ота каргишига колган болаларининг иши юришмай сарсон-саргардон.Бир боласининг юрагидан мехр-мухаббат сугириб олиб ташланган,.хаммани ёмон куради.Ота у ёкда турсин, онасини хам улдиришга тайёр.кизи икки жойга кумилган.Гулсумнинг куз олдига севимли жияни Дилсора келиб” худо сакласин, у соппа сог, бахтли хаёт кечириб юрибди”,- куркиб кетиб шартта унинг гапини булди.”Яшаб юрганини биламан, лекин бахтли эмас.Уни шайтон йудан уриб уз измига солиб олган.Энди уни шайтон йулидан кайтариш жуда кийин булади. Кумилган деганда бир жойда расми ,иккинчи жойда унинг нарсаси билан кумилган кизни айтаябман, ё кийимини, ё киммат бахо нарсасини oлган киз улган, сочлари бир хил, иккаласиники хам буйнига тушади,улганнинг сизларга богликлиги куринмаябди.
Бир киз ,менимча бахтиз одамга якин булса керак. ,уч- туртта йигит билан” хотела связать свою судьбу”, хаммаси ундан кочиб кетган, чунки у “нелюбимая” килиб куйилган.

Эркаклардан биттаси хаммани ёмон курадиган куртга aйланиб колган, иложини топса, биронтанинг ичига кириб олиб, оркасини кичитиб, тинчлик бермасликни уйлайди, кулидан хеч нарса келмай узини- узи гажиб ётибди. Хасад унинг тинчини бузган.Умуман сиз хамма нарсадан хабариниз булса хам, бошкача тахлил килиб юрибсиз.”Факт остаётся фактом, у ваших родственников нет другого врага кроме своих. Результат будет очень плохим.”

“Охирги вактлари хаёт хамма жойда кийинлигидан бизникилар хам кийналишган, -улар орасидаги дустлик озрок сусайган, шекилли, лекин сиз айтган даражада эмасдир,”- зурга ишончсизлик билан гапирди Гулсум.

“Замонага келсак, биронтаси кийналиб кунини куролмай колмаган ,иккинчидан, карндошларнгиз талашаёган нарса куринмайди: уртада уй хам, бойлик хам, бирон талаш бизнес хам йук.Учинчидан,бу хонадон орасидаги муносибатларнинг дарз кетганига сиз айтгандек охирги вактларда эмас, ун етти йилдан ошибди.

Уша вактлари оилангизга шайтон кириб олган.”Всё что делается, делается им. Своё дело он начал с того дома, где он проживал. Аида кулидаги ручкасини так эттириб столига куйди, -Севги асосида курилган ёш оила бузилган...

Он хотел быть зретелем и получать удовольствие от уничтожения дома, в котором “все хорошо”.Бу оилани балчикка ботганини куриб булгач, кейинги оилани томошосини куришга тишини кайради, бу оила тугрисида айтган эдим, хеч нарсасиз колган киши тугрисида Унинг уйи, машиналари, бир биридан аклли болалари, даромати, бизнесини кул булишини кургиси келди.Тугри йулдан кетаётган боласини “направлял в темноту. и всячески прептствовал выбраться оттуда” Эси хуши бор болани ёп -ёруг жойга кирмокчи булганда, коронгига иттариб юборган.Юрагини сугуриб олиб,аввал айтганимдек беюрак килиб куйган”.

Бошка бир оиладаги аёлни хаммаларинг улдиришга тайёр экансанлар Болаларини биронтанг яхши курмагансан.

Улардан кейинги оилани хасад деган нарса енгди. Уларга хозир хеч кайсинг керак эмас, кузларига бирларинг угри, бирларинг карокчи, бирларинг жаллод булиб куринасанлар.
Яна бир бошка аёл, сизга жуда якин. Унинг бош огрик булиб миясининг захарланганига хам ун етти йилдан ошган.


“Катта хонадонни бирлаштириб, унинг обруйини кутаришда бош кош булган энг хурматли инсонни у оёгидан уриб йикитган.” Гулсумнинг куз олдига хаммага ёрдам бериб юрадиган жуфти-халоли келди, “нахотнки бир одам шунча ёмонликларни килса, ахир бу ишониб булмайдиган нарса-ку” -дейиши билан “Нимага тушинишни хохламайсиз, мен одам хакида гапирганим йук , шайтон хакида гапираябман”- деди Аида мулойим..

“Агар мен сизни тугри тушинган булсам, сиз менинг куёвларим тугрисида гапираябсиз, шекилли.Улар хаммаси нормальний оила; уларнинг ота оналарини хам танир эдим, туй булиб уйланишган, хаммасининг бир -биридан ширин фарзанлари бор ахир,”- чидай олмай каттик-каттик гапира бошлади Гулсум.
“Унисини билмайман, лекин яна айтаман, мен шайтон йулдан урган одам хакида эмас, одам шаклидаги шайтон хакида гапираябман.Бу икки нарсанинг фаркини тушинсангиз керак деб уйлайман.У-шайтон “в прямом смысле слова, шаай тооон,” у бир аёлни узига энг якин ёрдамчи килиб олган, бу аёл факат шайтоннинг айтганини киладиган булиб колган.Унинг такдири бошка одам билан богланиш керак эди, халигача унинг акли хар замонда жойига тушганда, уни уйлаб куяркан.Бундан хабардор булган шайтон уша йигитнинг оиласи билан сизларни уриштиришга тушган.Уша оиланинг сиз билан боглик аёли нишон килиб олинган ва унинг нияти осонгина амалга ошган.

Шайтонга сизнинг кувончингиз,галабангиз, бахтингиз умуман ёкмайди.У ёмон нарсаларни томошо килиб,завкланиб утиради.Унинг севган раками одамларга ухшаб етти ракамидир, еттита оилани уриштириб булди, еттита эркакни тузалмас касалга йуликтирган, келажакда яна еттита оилани, улар ёшрок булса керак, уртасига кириб олмокчи ва уларнинг жанжалини томошо килмокчи.

Уз ниятига етиш учун шайтон бор кучини сарф килади, уша хотиннинг ёрдамидан бахраманд булади , аёл уз урнида ёрдамни фолбинлардан олади. Фолбинларнинг икки хил булишини хамма билмаса керак.
Бизга ухшаганлар хасталарни тузатади,йуколган нарсасини топишга ёрдам берди,яхши ниятларига эришиш учун тугри йул курсатади, умуман одамларга факат яхшилик килади.
Иккинчи хилига шайтон, шайтон йулдан урган одамларга хизмат киладиган, хар хил иссик-совук килувчи,бировларнинг йулини ёпувчи, расмларни бошка мозорларга кумдириб инсонларга ёмонлик келтирувчи фолбинлар киради.

Уларнинг фолбинлари иккинчи гурухга кириб, жодуни жуда яхши ишлатадиган кучли фолбинлардир”.

-Мана шунака, бир -бирига улим тилаб кариндошларингизнинг бир-бирини гажиши энди сизга тушинарли булгандир,- саволларингиз булса мархамат ,-гапини тамомлади Аида.

”Яна еттита ёш оиланинг орасига кирмокчи дедингиз, менинг боламнинг оиласига хам-ми?”

“Албатта, лекин уларнинг муносабати шахсан сизга боглик, сиз шайтонни аралаштирмасангиз, у хеч нарса килолмайди”
- “Кариндошлар билан учрашиш-чи?”
-"Бемалол учрашаверинг, йулларингизда тусик йук, хохиш булса бас."
-“Ахир узаро муносибатлар шу ахволда коладими? Шайтонни нима килиш керак?
- “Бунинг учун кайтадан яна келишингиз керак булади.”

Гулсум секин урнидан турди, хайрлашиб, Аиданинг хонасидан чикиб кетди…

ИШТОНБОҒ


ИШТОНБОҒ

Мени таниганлар кичкиналигингдан пишик ва ўткир қиз эдинг”, дейишади.Пишиқ эдинг”, деганларига қўшилмайман.чунки пишиқ бўлмаганман. Мен, катталарнинг гапига қулоқ солувчи бўлиб, уларнинг айрим нохақликларини сезсам ҳам , ўзларига айтмаганман, деярли ҳеч қачон гап ҳам қайтармаганман. Доим ҳаммани ўзимдан юқори қўйганман, икки олмадан, масалан , албатта ёмонроғини олиб, яхшисини бошқага қолдирганман. Яхшисини олишни ўзимга эп кўрмаганман.

Ёшлигимдан менга топширилган ишни қийналиб бўлса ҳам яхшилаб бажарганман.Бошқалар кийим ёки идиш ювганда бир - икки ювиб, топ-тоза қилишса, менинг бир - икки ювганимга, бирон нарса тоза бўлмаган. Мен бундай ишларга кўпроқ вақт, кўпроқ куч кетказганман. Ҳозиргача вақтим, пулим, соғлигим кетса кетсин, обрўйим кетмасин қилиб ишлаб келаман.

Одамларнинг мен ҳақимдаги фикрини эса ўзгартира олмайман. Отам ҳам мендан доим мамнун бўлиб, шу қизимга бирон иш буюрсам кўнглимдагидан зиёд қилиб бажаради, аслида у ўғил бўлиб туғилиши керак эди, жуда пишиқ, дер эди.

Онам эса мени ҳеч урмаган, ҳатто уришманган.”Нимага опамни доим чириллатиб урардингиз, мени бирон марта урмасдингиз?”-деб сўрадим ҳаммамиз болали чақали бўлиб кетган вақтимиз уйда тўпланиб қолганимизда.”Сени уриб ҳеч барака топмас эдим.Жаҳл билан урмоқчи бўлганимда, қаршилик кўрсатмай, қимирламай ўтиришингдан ургим келмай, жаҳлим баттар чиқиб нима қилишни билмай қолар эдим. Опангга эса, қўл кўтаришим билан уйнинг у бурчагидан бу бурчагига додлаб қочарди. Унинг қаршилик қилиб йиғлаб бақирганини кўриб, жаҳлим анча босиларди, аслида уни ҳам урмаганман, худога шукур, ҳеч қайсинг “бежағим” эмасдиларинг, дейди, “тўполончи” эмасдиларинг демоқчи бўлиб онам.- Фақат опанг инжиқроқ бўлиб, бўшроқ эди Овқатини ҳам анча ёшгача йиғлаб ер эди. Сенга ўхшамасди. Эсимда бир куни кечқурун бир сигиримиз подадан қайтиб келмади Молларимиз унда жуда кўп эди, ҳаммасини жой - жойига боғлаб бўлиб, отанг билан уни излагани чиқдим.Сен ҳам эргашдинг Ўшанда бешга кирган эдинг.Ҳар қайсимиз ҳар томонга кетдик.Кўпам ўтмасдан, сен сигирни зирриллатиб ҳайдаб келаябсан,қўлингда эса узун илон билтанглаб турибди”.

- Ўзимнинг тайёғим синиб қолган, ердан бошқасини оламан деб илонни олганимни сезмаганман, писта ёки маккажухори пояси деб ўйлаганман шекилли, сигирнинг шатолоқ отиб чопишидан яна бошқа ёққа қочиб кетмасин деб тезлгимни ўзгартирмай қувиб уй томонга ҳайдаганман, -дейман онамнинг гапини давом эттириб

-Кейин нима бўлган? - қизиқиб сўрайди Саодат синглим.

-Илонлигини билиб қолгач, қўрқиб кетиб узоқроққа улоқтирганман.Илонлар ўша вақтлари жуда кўп бўлган эканда?- сўрайман онамдан.- Бир вақти уй ичимиз билан йўтал бўлиб қолганимизда бизни “кўктош” деган жойга олиб борганингизда илон кўплигидан оёғимни қаерга қўйишни билмай, сакраб- сакраб юрганман, -дедим.

- Бу воқеа баҳорда, мозор томонда бўлган, у томонларда одам зоти юрмасди. Ўша йили илон ҳам кўп бўлгандир. Фарҳод унда чақалоқ эди,- дейди онам.

-Демак мен тўрт ёшга тўлган бўлишиим керак.

-Сен ўзи ростдан пишиқ эдингда,ўша нарсалар ҳам эсингда бўлса, - дейди онам бошқаларнинг мен ҳақимдаги гапини такрорлаб.

…Уйимиз район марказида бўлиб, бу ерда асосан руслар, немислар яшар эди Ўзбек оилаларини бармоқ билан санаса бўларди. Шаҳарчамизни асли руслар қўрган бўлиб, “Мужик” деб аташган экан, кейинчалик “Наримановка” деб ўзгартирилган.Ўртоқларим ҳам руслар эди. Ҳар замонда қишлоқларга меҳмонликка борсак, уят бўлади деб, онам бизни ўзбекона кийинтириб қўйган, барибир у ердагилар бизга русларга қарагандек қарашган.

Бир куни онамнинг қишлоғи Пасковулга тўйга бордик.Отам қўшни ҳовлига, эркаклар ўтирган жойга кетди.Онам аёллар ўтирган уйга кирди Бизни болалар ўйнаётган хонага юборишди. Бу хона анча катта бўлиб, болалар билан тўла эди. Қизларнинг терлаб пишиб, сочларининг қўқиб кетганини кўриб, ўғил болаларга ўхшаб курашга тушишашаябди, деб ўйладим. Ўртада онамнинг Мурод тоғасининг набираси Очилой турарди.У бўлиқ ва баққуват қиз бўлиб, қизариб кетганидан юзи янада қорароқ кўринарди Билсак,у қизларнинг ғолиби экан, ҳеч ким уни ютолмабди.

Аввалига мен бу ўйиннинг нималигини тушинмадим.Улар ўйин “Шалвар ечар” эканлигини, ютиш учун рақибнинг шалварини ечиб олиб, тахмондаги кўрпалар устига улоқтириш кераклигини тушинтиришди “Шу ҳам ўйин бўлдими”,- бунча қишлоқликлар уятсиз бўларкан, ўйладим мен, орамизда биронта ўғил бола бўлмаса ҳам.

Фикримни бир жойга тўплашга улгурмасимдан Очилой мени ўртага тортиб, шалваримга ёпиша кетди.Мен ҳам бор кучимни тўплаб Очилойга ёпишдим. Ундайига тортсам ҳам, бундайина тортсам ҳам шалвар ўлгур ечилмайди.Кўп қизлар чийиллашиб Очилойни, бошқалар меҳмон деб, мени қўллашмоқда.Зўрға Очилойни ерга йиқитиб устига ўтириб олдим.Тиззаларим билан қўлларини босиб кўйлагини кўтариб шалварини суғириб олмоқчи бўлдим. Қўлларим резинкага эмас, маҳкам эшилган арқон башара ипга илинди. Қизлар бу иштонбоғ, боғлаб ташланган, уни ечоллмайсан деб бақиришаябди. Иштобоғ дегани нималигини тушинмай, ипни узмоқчи бўлиб, уни икки тарафга торта бошладим. Қўлларим қирқилиб кетай деди.Очилой ҳам оғриққа чидай олмай бaқира бошлади.Таслим бўлиш ўрнига “ечолмадинг, энди қоч” деб йиғлашга тушди.

Ҳеч нарсани ютқазиш учун ўйнамаганман, бу сафар ҳам ютуқсиз туришни ҳаёлимга ҳам келтирмасдан, унинг уcтига ётиб олиб тишим билан эшилган арқончани бирма - бир уза бошладим. Ҳолдан тойганимиздан мен ҳам, Очилой ҳам қимрлай олмаймиз, лекин тишим билан ип узишни давом эттиравердим.

Ниҳоят ипни узиб бўлиб Очилойнинг шалварини қизларнинг олдига отдим.

Очилой ўрнидан турдида, шалварини қўлига олиб, йиғлаганича хотинлар ўтирган хонага қараб жўнади.Тўрдаги бувиси Ойсара момога “Анорангиз иштонбоғимни узиб ташлади”, деб шикоят қилган.”Бекордан бекорга нега узар экан”, деган саволига “Шалвар ечар” ўйнаганини, иштонбоғи кўр тугун қилиб боғлангани учун ҳаммани ютганини, мен келгач, менга ютқазганини айтган.

”Гўлгина болам, келиб келиб пишиқ - ўрис билан беллашасан-ми, сен-ку –сен, керак бўлса, Аноранг, ойингнинг иштонини ҳам ечиб, қўлига беради. Майли энди нима бўлса бўлди, хафа бўлма”,- деб иштонбоғини тўғрилаб берган. Кейин эса,”Бор, бошқалар билан ўйна, уларни ютасан,”- деб набирасини тинчитган.

Иштонбоғ воқеаси сабаб бўлдими ёки аввал эътибор бермаганманми, ҳар қалай онамнинг қишлоғидаги кеннойиларим (улар қайнсингилларнинг отини айтишмайди) мени “Пишиқ қиз” деб чақиришарди . Ҳозир ҳам бу сўзни менга таалуқли эмаслигини тушинтира олмаганимдек, ўша вақтлари ҳам ҳеч нарса қилолмаганман.

ЎЛ - ТЕНТАК

"ЎЛ - ТЕНТАК"

Турдимурод синфда ҳаммадан зўр бўлмасада,деярли бирон жиҳатдан ҳеч кимдан қолишмасди.Жисмонан кучли ҳисобланган Неъмат, Шавкат, Акрамлар ҳам уни ўзларидек кўриб, ҳеч уришмаган.Аълочилар Мамаражаб, Зайтуна, яхши ўкувчилар Марҳабо, Эркин, жумладан мен ҳам кўп нарсани Турдидан сўраб турардик. Тўғриси, синфимиз кучли синф ҳисобланиб ёмон ўқувчимиз йўқ эди. Ўқишдан у ҳақиқий аълочи эди.Турдининг бошқалардан ажралиб турадиган озроқ ҳислатлари ҳам мавжуд бўлиб, у Челакнинг бошқа мактабларидаги янгиликларни бизга биринчи бўлиб етказиб берарди.Бундан ташқари, у “Тошболта ошиқ”, “Мафтунингман” ва шу каби фильм ва саҳна асарларидан парчаларни, айниқса “Сартарош” ашуласини синфда ёки мактаб саҳнасида артистлардан яхши ижро этарди; кулганимиздан ичагимиз узилиб кетай дерди.

Мактабимиз янги бўлиб, энг юқори синф ўқувчилари биз эдик. Ўша вақтлари чет тиллари 5-синфдан бошлаб ўтиларди.Куз келиб мактаб энди бошланган. Дарс жадвалидаги “Чет-тили” нима деган фанлигини тушинмай турган кўпчиликка Турди бунинг “Немис тили” эканлигини айтиб берди, унга қўшни мактабда ўқийдиган ўртоғи айтибди.

-Немисчани ўргана олмай, иккичи бўлиб қолсак керак деб, биз ваҳимага туша бошладик.”Русчани ўрганганмиз-ку, немисчани ҳам ўрганамиз, унча қийин эмас экан,- бизни тинчита бошлади Турди.-”Салом” дегани ” Гўл-тентак” экан: нарги синфдаги Ҳусан-гўл, Оллаёр-тентак, икковини қўшсак немисча “Салом “бўлади .

Ўша вақтлари “лапша” ўрнида “гўл”,” жинни” ўрнида “тентак” сўзлари ишлатилар эди

“Ундай бўлмаса керак”,- ишонқирамай сўрайди Равшан.

“ Ўқитувчи келганда эшитинглар: у бизга “Гўл-тентак” дейди, биз унга “ Ўл- тентак” деб жавоб беришимиз керак”

Қўнғироқ чалиниб синфга 4-синф тарбиячиси Амалия Андреевна кириб келди Бу ўқитувчининг миллати немис бўлса ҳам, ўзбек, рус тилларини яхши билар эди. Турдининг айтгани рост бўлиб чиқди, у дарсга кириши билан “Гў(л)-тентак” деб саломлашди, биз ҳам ўзимизни тезда қўлга олиб, хор бўлиб “ Ўл-тентак” деб жавоб бердик.Амалия Андреевнанинг кўм-кўк думалоқ кўзлари яна ҳам катталашиб, оғзи очилганча қотиб қолди. Кейин шарт бурилиб синфдан чиқиб кетди.

Синфга сув сепилгандек жимлик чўкди. Икки-уч дақиқадан кейин ўқитувчи мактабимизнинг бош тарбиячиси Насиба Гумаровна билан билан кириб келди.

Биз бош тарбиячидан оловдан кўрққандек қўрқар эдик, лекин ҳамма ўқитувчилар каби бош тарбиячи ҳам бизни ёмон кўрмас эди. Нима учун ёмон кўрсин, мактабнинг аввал айтганимдек энг катталари биз бўлсак, ҳамма тадбирларда биз қатнашсак, район, область ҳатто республика спорт мусобақаларида шаҳмат, теннис, волейболдан қатнашиб, ғолибликни қўлга киритиб қайтсак, санъат байрамларида лиллипутчалардек бўлсак ҳам бошқа мактабларнинг катта синфларидан ўтсак: рубоб, скрипка, дойра у ёкда турсин, альт, труба, бас, барабан чалиб, оркестрда қатнашсак, бизни нимага ёмон кўришсин Биз ҳам ўзимизни оиланинг каттаси ҳисоблаб, ўқитувчиларимизга ҳамиша кўмак бўлардик. Мактаб биносида, ётоқхонада, ошхонада навбатчиликни асосан биз қилар эдик.

Ҳозир эса аччиғи чиққан Насиба Гумаровна ўзини зўрға босиб, синфкомимиз Мамаражабни турғазди ва нима бўлганини айтиб беришни сўради.У ҳеч нарса бўлмаганини, ўқитувчи биз билан фақат саломлашганини, кейин чиқиб кетганини айтди.Жавобдан қаноатланмай у Олимдан, кейин мендан ,- сенлар айтингларчи, нима бўлди,- деб сўради.Биз ҳам синфкомнинг гапини қайтардик.

Насиба Гумаровнанинг ранги оқариб, лаблари таранглаша бошлади.Шунда Турдимурод қўлини кўтариб, ўрнидан турди ва воқеани батафсил қилиб айтиб берди,унинг ҳикоясини эшитиб, Амалия Андреевна кулиб юборди.Салом дегани ”гўл” ҳам "ўл"ҳам эмас, “Гуд тентак” эканлигини айтди . биз “тентак” деган сўз борлигини эшитиб, айбимиз деярли йўқлигини сезсак ҳам, “ ўл” қисми учун, ўқитувчидан кечирим сўрадик

Кейинчалик ўқитувчимиз - ўқувчиларим немисчани мендан яхши гапиради,- деб бизни яхши кўриб қолган эди ва ҳаммага биринчи дарсимизни ўзи айтиб юрарди.


УМИДА ТУРСУНОВА Челак.

UMIDA TURSUNOVA