Нуфаундленд



                                                 Ўқитувчи: Шимолий Америкада Ўзбекистон территориясига қарийиб тенг келадиган Нуфаундленд - Янги топилган ерлар 1949 йили Англия тамонидан Канаданинг вилояти деб тан олинди. (1959 йил мактаб дарсидаги гап)
                                                     Мен: Нимага Янги топилган ерлар деб аталади? Уни аввал хеч Ким кўрмаганми? Пахта экишга тай
ёрлаб қўйилгандек теп текис ермикан? Жуда кўргим келаябди.
                                                      Ўқитувчи: СССР имиздан бир иккита Москвалик олимлар борган бўлишлари мумкин. Ўқишингни шу йўсинда давом эттираверсанг, олима бўласан, балки борарсан...
   
   
     Канаданинг шарқига қилган биринчи сафаримиз тўғрисида "Титаникдаги рубойилар"да баён қилган эдик. Ўшанда биз шарқдаги бешта провинсия ( вилоят)ни томош
а қилиб қайтганмиз. 
     Ёшликдан орзу қилган олтинчи Нуфаундленд  (Янги топилган Ерлар) вилоятига бормаганмиз.
     Бу сафар 
бир мақсад билан ўша Янги Топилган Ерларни кўриш ниятида йўлга чиқдик.У ёққа бориш учун Канада пойтахти Оттава, йирик шахарлардан бўлган Монтреал, Кубек, Ну Бронсвик вилояти маркази Фридриктонлар орқали бўлсада уларни биронтасини томоша қилиш ниятимиз йўқ эди .Бу шахарларда аввал бўлганимиз учун манзилимизга- "пахта экишга тайёрлаб қўйилгандек теп - текис ерларга" тезроқ етиб боришни ўйлар эдик...
      Торонто шахридан шимол томон йўл оламиз. Шахар тугаши билан Онтарио вилоятининг сўлим боғлари, кўм кўк далалари бошланади. Оламга машхур Маскока худидан ўтаябмиз.Бу гўзалликни айни кунларда - июл ойида кўриш эрам боғида юрган билан тенг.
       Оттавага яқинлашар эканмиз ўрмонлар 
қуршовида қолдик... Ўнг томонда томошага қўйилган катта танкни кўриб бизни бошлаб келаётган Биллдан дарров сурашга тушдик. Билл Американинг туб ахолисидан ( бизнинг тил билан айтганда Америка хиндуларидан) бўлиб , европаликларга қўшилиб замоновий Канадалик бўлиб кетган экан..Билими хам анча юқори...
       Мен хеч қачон туб ахоли билан мулоқатда бўлмаганим учун унинг тили , дини билан қизиқдим. " Мен осмон ва ерни, табиатни , биз учун емак ва ичмакни яратганга ишонаман , тилим эса инглизча, бошқа тилни билмайман, ота онам хам инглизча сўзлашган , оиламиз жуда катта , Канада у ёқда турсин, АҚШда хам Кўп қариндошларим яшайди. " Унга эътибор бериб қарайман баланд бўйи, ўткир қарашлари, қоши кўзи умуман юз тузилишлари бизнинг миллатга ўхшаб кетади. Мен хали ундан кўп нарсаларни сўраб оламан...
   "Бу Канада Армиясининг амалий машғулотлар ўтказиш ерлари"- дейди Билл." Вой буй, Армия машғулоти учун СНГ нинг энг катта республикасидан хам кўпроқ жой ажратилган эканда"- ўйлайман мен.
     Бир вақти чап томонимизда катта бино чиқади. Мактаб автобуслари заводи экан.Заводлар хар қандай давлатда кўп, Лекин мен мактаб атвобуси хақида икки огиз гапирмоқчиман: чет элларда мактаб атвобуси биз фойдаланадиган автобуслардан фарқ қилади. Биринчидан, мактаб автобуси  хайдовчисининг махорати бошқа хайдовчилардан юқори бўлиши керак, иккинчидан Бу автобуслар фақат мактаб ўқувчиларига хизмат қилади. Уларни уйларидан мактабга , дарс тамом бўлгач, уйларига олиб келиб қўяди. Бу хизмат учун пул тўланмайди...
  Йўлда катта тезликда ,( йўл белгиларида соатига Бир юз ўн километр деб ёзилган)
 кетсакда икки марта мехмонхонада тунашга тўғри келди. Учинчи куни кечга яқин Янги Шотландия (Нова Скочия) вилоятининг Норс Сидней порт шахрига етиб келдик.1890 километр йўл босибмиз.Нуфаунленд вилоятига бориш учун энди Сув йўлидан фойдаланишимиз керак экан....


   Нуфаунлэнд Лабрадор билан биргаликда Канаданинг бир вилояти эканлигини, китоблардан, буклетлар ва интернетдан билиб олган бўлсам хам у катта орол бўлиб ,у ерга фақат Сув ёки хаво йўли орқали бориш мумкинлигини билмаганман. Биз Сув орқали бормоқчимиз. Бунинг учун улкан паром кемага чиқар эканмиз. Кема тўққиз қаватли бўлиб учинчи- бешинчи қаватлари. машина, автобус хаттоки кўптонналик юк машиналари куйиш учун экан. Биз машинани учинчи қаватда қолдириб бошқалар қатори лифтда еттинчи қаватга кўтариламиз. Чипталарни текшириш, каюталарга тақсимлаш бўлими шу қаватда экан. Хохлаганлар креслолар,телевизорлар қўйилган залларга ўтишади, Қарама қарши томонда рестораанлар, бар , пицца , ширинликлар ва сув сотадиган шахобчалар, сувенир совға сотадиган дўкон хам ясатиб қўйилган, озроқ нарида болалар хонаси ... Умуман Хамма қулайликлар яратилган .
   Тепадаги қаватда каюталар жойлашган. Каюталарини аввал кўрмаганми учун (Хали чет элларнинг поездини ичини хам курмаганман ), эътибор билан караб чикдим. Бизнинг каютамиз тўрт кишига мўлжалланган бўлиб, икки ўрин пастда иккитаси юқорида жойлашган эди. Беихтиёр ўзимизни поездларнинг купе хоналари эсимга келди. Эсимга келди-ю ўз ўзимдан Кулиб юбордим. Купе Билан каютанинг осмон билан ергча фарқи бор. Каютадаги жихозлар юқори рейтингли мехмонхонадан фарқ қилмасди: оппоқ чойшаблар, кўрпа- ёстиқ, кенг , мустахкам юмшоқ матрасли кроватлар, деворга ўрнатилган плазма телевизор ...Кириш жойда кийимлар учун жой ва вешалкалар,соч қуриткич...Чап томонда яна эшик : хожатхона экан, топ-тозза, бурчакда душ. Сочиқлар , совун, қоғозлар-хаммаси мухаё.. Хақиқий мехмонхона...
Поезднинг купеси эсимга келганидан яна кулгим келди...
     Етти соатдан кўпроқ вақт Атлантик океанида сузиб эрта билан кўришни орзу қилиб юрган ерга- Нуфаунлэндга етиб келдик! Етиб келган шахарчамиз Port oux Basquets деб аталиб вилоятининг жанубий шарқининг энг четки нуқтасида жойлашган.Бу ердан вилоят маркази бўлган Сент Жонсгача 900 километр йўл босиш керак, марказ вилоятнинг ғарбида ўша 900 км трассанинг охирида жойлашган Режамизга эса шу трасса бўйида жойлашган шахарлардан ташқари шимолда океан бўйидагиги Бонне Бей ( Bonne Bay) , Ла Си ( La Scie); жанубдаги Маристаун ( Marystown ) ларни кўриб кейин Нуфаундленднинг пойтахти бўлган Сент Жонсга ўтишни киритдик.
      Хуллас бир хафта ичида Нуфаунлэндни шарқи-ғарби, шимоли ва жанубини кўришимиз керак.
       Паром кемадан тушгач сафаримизни Канаданинг ойнадек ярақлаган автомобиль йўлларида давом эттирамиз. Чап томонимизда бепаён Атлантик океани. " Тоққа қаранглар, Тэбл(стол) деб аталади, Билл эътиборимизни ўнг томонга тортади. Кўм кўк дарахтлар билан ўралган тоғ ростдан хам узун ясатиб қўйилган столга ўхшарди. "  қиш ва бахорда тогдан шундай қаттиқ шамоллар бўладики, катта - катта автобуслар у ёқда турсин,неча юз тонналик юк машиналарини хам океанга суриб кетади . Океан эса  хаммасини ютиб юборади. Шунинг учун йўлда харакат тўхтатилади.
     Яна тезда океан томонга қарайман: , осмон билан бир рангда бўлиб турган океан мовий рангда товланиб , бегунох боладай сокин эди; , қарши тамонда ястаниб ётган гузал  Табл тоғи хам Билл айтгандек қўрқинчли кўринмайди ...
   Биринчи тўхтаган шахримиз Корнер Брук деб аталарди.
    Хашаматли мехмонхонамиз тепаликда бўлиб шахар бизга тўлиқ кўриниб турибди: Сув , сувдаги сайёхлик , балиқчилар ,юк ташиш учун мўлжалланган кемалар; шахар қисмдаги Унча баланд бўлмаган уйлар, уйларнинг ховлиларида иккита учтадан автомобиллар ,жуда кўпларида машина Билан Бир қаторда турли туман қайиқлар...Бу шахар ахолиси  балиқчилик билан шуғилланишади. Эртасии куни капитан Жеймс Кук мемориал комлексига бордик. Бу гузал туристик комплек шахарнинг бошқа томонидаги энг баланд тепаликлардан бири Гроу Хилда жойлашган экан. майдончага айлана шаклида қиллиб тахтачалар ўрнатилган Тахтачаларда Кукнинг  бу ерларга қилган сафари, бажарган ишлари туғрисида маълумот берилган, уртада унга куйилган хайкал, атрофнинг гўзаллигини тасвирлаб бўлмайди Биз тепаликда турибмиз шахар пастда, Бу ердан хам пастни  томоша қиламан : чап тамонда кўл, кўлда хар хил хажмда кемалар , бошқа тамонда шахар, шахарни оралаб утган дарёлар...
       Икки кундан кейин Корнер Брукни тарк этиб, йўлимизни Яна давом эттирамиз. Бонне Бейга қараб йўл оламиз . Бу шахарча катта кўрфаз бўйида жойлашган бўлиб Корнер Брукдан шимол томон кетиш керак экан. Бонне Бейни машхурлиги у ерларда катта Грос Морн паркининг борлиги Бу парк майдон жихатдан  дунёда иккинчи ўринда тураркан. (1805 квадрат километр.) Бу ерда буғулар, кийиклар, қора айиқлар ,қизил тулкилар, умуман жуда кўп хайвонлар истиқомат қиларкан. Шуниси қиззиқки, дунёнинг бир чеккасига келиб қолгандек бўлсангизда ,туристлар учун хамма шароитлар яратилган. Мехмонхоналар, ресторан, саёхат учун  йўлаклар, сувдаги китларни ва муз айсбергларини томоша қилиш учун қирғоқлардагиги махсус   майдончалари; қайиқлар- умуман Хеч камчилик йўқ. Бонне Бейдан қайтар эканмиз икки томонимизда Яна шу машхур парк
    Кейин яна Канаданинг катта трассасига тушиб оламиз. Яна арчазорлар, сув , айрим жойлар кўм кўк ўтлар ўсиб ётсада, кўзимга қизиқ кўринади .Кейин билсам бундай ерлар ботқоқлик экан. Энди янада шимолроқда жойлашган ЛаСи (La Scie) шахарчасига қараб йўл оламиз .Хар Қадамда  кўллар учрайди,чап тамонда  Дир кўлини  ёқалаб кетаведик . Кейинчалик ўнг  тамонимизда  Гранд кули пайдо бўлди. Бу кўл номига мос бўлиб ростдан хам жуда катта эди. . Йўлда учраган ёзувни ўқишга харакат қиламан Жуда кўп дарёлардан ўтамиз. Қандайдир Бруклардан ўтамиз.

   (Brook ) Брук деган сўз биринчи тўхтаган  Корнер Брук шахридаёк мени ўйлантириб қўйганди. Йўл йўлакай қанча "брук" лар учрамади дейсиз. Steady Brook, Pynn's Brook, South Brook, Ratting Brook...Бу сўз нимани англатишини Билиш учун анча бош қотирдим Блак Брук деган жойга келганда бу дарёни Пойариқдаги Қорасувга ўхшатдим, Демак "Brook" катта Сув ёки сой дегани бўлса керак деган хулосага келаман .Мехмонхонага келгандан интернетга  кириб  луғатлардан бу сўзни қидира бошлайман . Инглизча -русча луғатда "ручей",Инглизча-ўзбекчада "Дарё,ариқ, ариқча; туркчада "Даре","Сув", "ирмоқ " деб ёзилган экан. Нима бўлганда хам дарё деб айтолмаймиз, чунки дарё инглизларда бор - "river ". Курган брукларимиз юздан Кўп десам мубалаға бўлмайди.
      ЛаСи йўли жуда гўзал эди. Икки томон дарахтлар билан қопланган тепаликлардан иборат,гох юқорига,гох пастга тушамиз." Олдинга қара кўм кўк тоғ устидаги оппоқ қорни кўраябсанми" -дейди дугонам Кармен. Ростдан хам тоғнинг усти оппоқ кор, атрофи кўм кўк эди.Буни мен эмас, рассом дўстларим кўришлари керак эди. Манзара уларга қанча илхом берган бўларди...
      ЛаСи дан кейинги манзилимиз Нуфаундленднинг энг жанубида жойлашган Маристоунга қараб йўл оламиз. Жануб Хамма жойга жануб : табиат хам, хаво хам шимолдан фарқ қилади. Хаво иссиқроқ; дарахтлар хам ёз рангини олган. . Бу шахар Бурин яриморолида жойлашган. Вулқонлар натижасида пайдо бўлган тошлардан иборат бўлган Маристоун бошка шахарлардан узгача эди.. Бундай қараганда Нуфаундленднинг хамма шахарчаларидек бу шахар хам Сув бўйида жойлашган, сувда ўша ўша кемалар, ўша ўша кўчалар, Макдоналдс, Тим Хортетс, КФС каби емакхоналар ... Маристоун халки Яқин йилларга қадар кема қуриш ва тамирлаш ишлари билан шуғилланишган. Бундан ташқари Бу ерда катта балиқчилик компанияси хам ишлаб турган. Энди улар ёпилиб кўплар ишсиз қолган экан Бу шахарнинг ўзига ярашга тарихи хам бор. Мени қизиқтирган нарсалардан бири шу бўлдики уруш йиллари Англия қиролининг оиласи немис фашистларидан узоқроқда бўлиш учун шу шахарчага келиб яшаган экан. 
     Маристоундан энди пойтахт шахар Сент Жонс томон йўл оламиз.Яна 306 км йўл босишимиз керак .
  Менинг тушинишимча бу ерга биринчи бўлиб Португалияликлар келишган. Португалиялик Гаспар Кортереалга ҳайкал қўйилган.  Сент Жонсни биринчи бўлиб 1519 йили харитага киритган хам португалилик Педру Рейнел булган.1620 йилларга  келиб ингиз балиқчилари кўпайиб кетиб сув бўйларидаги жойларни назорат қилиш уларнинг қўлига ўтади.Хозир ҳам аҳолини 90 фоизининг келиб чиқиши Британия оролларидан. Шаҳар халқи бошқалар тўғрисида Португалиялик сайехлар Хамида е гапиргиси  келмайди, ёки бу ерларни уланинг аждодлари - ингизлар очган деб ишонади. Сент Жонс паст баландликлардан иборат бўлиб гўзалгина ва тинчгина кўринди. Туристларни жалб қиладиган Сигнал Хилл деган тепалик.У ерда қасрсифат бино жойлашган.1901 йили худди шу ерда Англиядан трансатлантик радиосигнал қабул қилинган экан.Бу иншоат Атлантик океанинг бўйида шаҳар четида жойлашган.Кўп йиллар кемаларни қабул қилиш жўнатиш бошқа нуқталар билан алоқа ўрнатиш учун хизмат қилган.Ҳозир музей вазифасини бажариб, сайёхларни хизмат қилади.Бинонинг ичидан торгина  зинапоялардан юқорига чиқилиб, чор-атроф  бемалол томоша қилинади.Шу ернинг ўзида совғалар дўкончаси бор.музей қисмида тепаликнинг тарихи ёритилган.Умуман жуда чиройлик жой. Бинодан чиқиб ҳам сафаримизни якунлагимиз келмай қаср атрофини айланамиз.Совуққина шамол суяк суягимиздан ўтиб кетади.Одам жуда кўп. Гурухимидаги бир киши -"Роса чиройлик жойлар экан.Ёзда албатта келаман "-дейди. .Бугун ахир 14 июл-ку - дейман. 
 - Бугунги кун бизда жуда яхши кун деб ҳисобланади  - дейди экскурсоводимиз.Сент Жонс бошка пойтахт шахарларга караганда  энг салқин, ёмғирли ва шамоли кўп шаҳар экан.
  Торонтонинг иссиғидан кейин бу ернинг салқин ҳавоси бизга жуда маъқул тушганди.

  Сафаримиз тугаб қайтишга ҳозирлик кура бошладик.  

КАНАДАНИНГ "ПРАВДА"СИ

            
         

   Правда  деганда Совет даврида ўсган ҳар бир кишининг кўз олдига газета келади...   
   Биз  эса бошқа Правда , Канададаги Правда ҳақида сўзламоқчимиз.
   Хуллас ,  биз бу йилги сайёҳатимиз режасига Канаданинг ғарб томонидаги вилоятларини кўришни киритиб қўйдик. Ўтган йили шарқ томондаги беш вилоятга борган эдик.  У сайёҳат ҳақида хам езиб қуйганман, кейинроқ чоп этаман, ҳозир эса ғарби ҳақида...
   Уртоғим Кармен ва унинг турмуш ўртоғи Билл менга Алберта вилоятининг Вайнрайт шаҳарчасига  оналариникига бирга боришни таклиф қилишди. Масофа узоқ бўлишига қарамай ( 3185 км) машинада йўлга чиқдик. Мен йўл- йўлакай Онтарио , Манитоба , Саскачеван вилоятларини ҳам томоша қилиш ниятим борлигини  айтдим. Улар албатта рози бўлишди. 
   Икки кун юриб,  Онтариомизнинг Кенора шаҳарчасига етиб келдик. Бу шаҳардан сал кейин Манитоба вилояти бошланди. Манитоба Онтариодан жуда фарқ қиларкан.  Онтариода кўм кўк ўрмонлар ,тошли тоғлар , ҳар қадамда кўллар бўлса , энди текисликлар ,кенг далалар ,экинзорлар… Далаларда ўтлаб юрган от ,мол , қўй подалари…   Йўл атрофида арчазорлар... Мен эса кўпроқ қайинзорларга эътибор бераман. Оқ қайинларни ҳам шу вилоятда кўрдим.             
     Канадага биринчи бор келганимда украиналикларнинг ғарб томонда кўп эканлигини эшитганим учунми, ҳар бир кўрган нарсам Украинани эслата бошлади.  (Мен Украинада кўп бўлганман.)  Кўм кўк дарахтзарнинг пастида гиламдек тўшалиб турган бинафша рангли чучимомо гуллари, бошқа тамонда сап-сариқ бўлиб бошқа бир гиламдек тўшалган қоқигуллар Украинанинг Суми шаҳри атрофини эслатди. Майин шамолини айтмайсизми.. Уйғуннинг "Украина еллари " балладаси эсимга келиб овоз чиқариб ўқий бошлайман:  Украна еллари, сарин еллар...Мен келганда сизлар йўлларимга тўшагансиз турфа паёндоз. Мен келганда сизлар қўлларимга тутқазгансиз,еллар,олтин соз..  Манитоба еллари ҳам Украина елларидан деярли фарқ қилмас эди.
    Машинамиз катта тезликда КанадаТранс континентал  (8030 км ) биринчи хайвейда кетиб бораябди.Чап тамонимизда ғарбдан шарққа ,шарқдан ғарбга қатновчи темир йўл. Кўзим бирдан ўнг тамонда ёзилган "PRAWDA" сўзига тушади , тезда машинани тўхтатишни сўрайман. Билл -"Бу ер жуда кичкина жой , қизиқ нарсаси йўқ ,"- дейди ю ,машинани ўнгга буриб дарров тўхтатади. Бензозаправкага кириб шаҳарча тўғрисида сўрай бошлайман . "Правда" нимани  англатишини билмаймиз , лекин бу ерда келиб чиқиши Полша ва Украинадан бўлган одамлар яшайди , - дейди сотувчи.   “Правда” дегани русча сўз бўлиб,  инглизчада "true ", "right"  эканлигини  мен унга тушинтира бошлайман.  Гапимизга  эллик ёшлар чамасидаги ягона харидор қўшилади. "Мен шу ерда яшайман. Ерларимиз  катта кўрингани билан юзга яқин оила турса керак.  Бизнинг боболаримиз авваги аср бошида Европадан иш қидириб келишган .Мен русча ҳам ,украинча ҳам билмайман , лекин шаҳарчамизга инглизча эмас,  славянча ПРАВДА номи берилганини биламан.  Боболаримиз ҳақиқатни шу ердан топишган бўлса керак. Канада уларга ер берган ,кўпларига  пул ҳам ажратган. Бу нарсалар 1900 йиллари бўлган. Музейаримизга ёки черковларимизга борсаларинг жуда кўп нарсаларни билиб оласилар. Айримлар тарихимизни жуда яхши билишади.Мен нимагадир унча қизиқмаганман : оила ,тирикчилик ; ўзингиз биласиз ,ишдан қўлимиз бўшамайди. Менинг ота- онам ҳам Ватан янгиликлари ва сиёсати билан қизиқишарди . Шу ердаги украин мактабига  қатнаганларини  ҳам айтиб берардилар .Болаларим ва биз тенгилар Канадалик бўлиб кетганмиз"... 
      Саскачеван вилоятига етиб келаябмиз. Кун кеч бўлиб қолган, сафаримизнинг учинчи тунини шу ерда ўтказиш учун меҳмонхона олдида тўхтаймиз. Меҳмонхона  Канаданинг 150 йиллигига алохида шиорлар, ранг- баранг рекламалар билан  безатиб  қўйилган. Тепада Канада байроғи, ёнида эса  Украина байроғи  ҳам ҳилпираб турибди. "Правда" ҳақидаги ўйлар ҳамон менга тинчлик бермай турарди. Байроқ мени у ҳақида яна сўраб суриштиришга ундайди.

   Бу ерларга  аслида Австрия- Венгрияда, Германия ва Европанинг бошқа жойларида  яшаган украин   деҳқонлари келган эканлар .  Европада ер танқислиги, иш йўқлиги уларни Канадага келишга мажбур этган. Манитобанинг ерлари, шароити  қишлоқ ҳўжалик ишларига мос келгани учун улар шу ерда қўним топганлар. Дастлаб улар украин мактаблари, инглиз мактабларида эса украин синфлари очишга мувофиқ бўлганлар. Кейинчалик 1960 йилларнинг бошларида Тарас Шевченко ҳайкалини Манитобанинг пойтахти Виннипегда  ўрнатишган. Украин тарихини, маданиятини сақлаб қолиш учун маданият марказлари очишган. Фолклор гурухлари тузилган. Шу кунларда ҳам Украина марказлари Канаданинг энг фаол марказларидан ҳисобланади. 
      Украинлар Канада иқтисодига улкан ҳисса қўшиб келадилар. Улар украина буғдойларини Канада шароитига чидамли бўлган навларини яратганлар. Канадани гўшт, полиз экинлари, дон махсулатлари билан таминлашда улар ҳанузгача салмоқли ҳисса қўшиб келадилар. Ҳозирги кунда украин эммигрантларининг биринчи қалдирғочлари Канада ҳаёти билан чатишиб кетган. Улар миллионер фермерлар , тадбиркорлар бўлиш  билан бир қаторда , давлат аппаратларида ҳам фаолият кўрсатишади;  кўплари депутат ўринларини эгаллаган.   Канаданинг спорт тури ҳисобланган хоккейда  етакчи ўйинчилардан бири Уэйт Гретцкийнинг боболари ҳам украинларнинг биринчи қалдирғочларидан экан...
       Кейин Саскачеван, ундан кейин манзилимиз бўлган Албертанинг Вайнрайт шаҳарчасига етиб   келамиз.
     
 Қайтишда Правда деб ёзилган жойда тўхтаб, расмга тушаман...            
   -Сен ҳам украинларга ўхшаб қолдинг,- дейди кулиб Кармен дугонам.
     Украин қардошларимиз бу ерларда ўзининг "Правда"сини топганидан кўнгим яйраб кетади.

Умида ТУРСУНОВА                                   UMIDA TURSUNOVA
--