Синфда Муқаддамни унаштиришибди деган гап тарқалди.Бу гапни эшитган шўх болалар “Поччанинг оти нима ?” ” Сенга қозон-товоқ университетидан таклифнома ( тўғрироғи -“приглашение”У.Т.) келибди, шу ростми?”- деб унинг жиғига тегишар эди. Муқаддам дастлаб уялиб юрди. Кейинчалик уларга унча эътибор бермай, янги олган тақинчоқ, соат, шу каби нарсаларини қизларга кўрсата бошлади.
Май ойига келиб, битирув имтихонлари билан банд бўлган ўқувчиларнинг Муқаддам билан иши бўлмай қолди.Тез ўтмай ёшларнинг деярли ҳаммаси катта шаҳарларга олий ва ўрта ўқув юртларига ўқишга киришга кетгач, шаҳарчамиз ҳуввиллаб қолган.Августнинг иккинчи ярмига келиб ҳаёт яна қайтатадан бошланган эди, гуё. Ўқишга кирганлар ҳам, кира олмаганлар ҳам қайтиб келишганди.
Шундай кунларнинг бирида тиббиёт билим юртига кирган Фотима дугонам менга Муқаддамнинг тўйига боришимиз кераклигини айтди.
Шундай кунларнинг бирида тиббиёт билим юртига кирган Фотима дугонам менга Муқаддамнинг тўйига боришимиз кераклигини айтди.
Тўй куни келиб, биз Муқаддамларникига йўл олдик. Қизлар ҳаммамиз чиройлик қилиб безатилган хонага кирдик.Хонанинг тўрт тамонига кўрпачалар тўшалган. Ўртада ерда нон, сомса, патир, қатлама, бўғирсоқ, қуймоқ, парвардалар ,узум-олма ва шу каби нарсалар қўйилган дастурхон.Дастурхон ҳам тўйга атаб тикилган бўлса керак, кўрпача тўшалмаган жойни бутунлай эгаллаган.Мен бундай катта дастурхонни биринчи кўришим эди. Тўғриси, тўйга хам биринчи боришим эди.Кичкиналигимда ойим билан қариндошларнинг тўйига борганман, лекин ўн ёшдан кейин, катта қиз бўлиб қолдинг,деб, бирга олиб юришмаган.
Иссиқ овқат ҳаммага тарқатилди.Қоринлар тўйгач, дастурхон секин-секин кичрайиб ўртага сурила бошланди , охири уни бира-тўла йиғиштириб қўйишга тўғри келди.Мактабнинг Муҳаббат Шамаеваси , қўшиқ айтишдан ташқари интермедияларнинг устаси, Фароғат, Яхшигул деган қиз билан “қудалар” аскиясини бошлаб юборди.Уларнинг бу чиқишларини биз пахта теримида, синфда,умуман, ҳамма жойда мароқ билан тинглар эдик.Шуниси қиззиқки, улар бу ҳангомаларга ҳеч қачон олдиндан тайёрланмас эдилар.Вазиятга қараб мавзу танлашар, кейин тўқиб кетаверишар эди.
Бугунги тўйда мавзу -Муқаддам эди. Фароғат куёвнинг, Яхшигул Муқаддамнинг онаси бўлиб роса томоша кўрсатишди. Анора ўртоғимизнинг синглиси Барно хам жуда қўшиқчи экан.Фароғатлардан кейин у қўлига дойра олиб, шўх -шўх қўшиқлардан куйлади.Ўйинчилар ўртага тушиб, давра янада қизиб кетди.
Бир вақти “қизни кийинтиринглар,ҳамзамон қудалар олиб кетишга келишади”, деган хабар келди.Муқаддамнинг янгалари унинг унча узун ҳам,қалин ҳам бўлмаган сочларини майдалаб ўришга тушди.Қизлардан бири Муқаддамнинг қошига ўсма қўя бошлади.Бу ишлар тамом бўлгач,унга штапел деган материалдан оқ кўйлак кийгизилди.Кўйлак ўзбекча тикилган бўлиб ,ёқали эди; енги билан бўйи кунинги кийиладиган куйлаклардан анча узун қилинганди. Кўйлакнинг устидан яшил помбарxат нимча кийгизилди.Кейин Муқаддамнинг бошига ироқи дўппи қўндирилиб, устидан сочиқли, катта оқ крепдешин рўмол ташланди. Муқаддамнинг ўзи ҳеч нарса қилмас,уни кийинтираётганларга озроқ қаршилик қилиб, йиғлаб турарди.Мен унинг турмушга чиқаётганидан норози эмаслигини билганим учун ”жим тур, буларни кийиш келинларга одат экан-ку,кейин ечиб ташлайсан,”- деб юпатмоқчи бўламан.
Қўшни бир аёл дойра чалиб” ёр-ёр” айта бошлади. .Ашуласида Муқаддамни бошқа жойга қайтмас бўлиб кетиши, борган ерида тошга айланиб қолиши; ота-онасининг берган тузи ва нонидан рози бўлиши ҳақида куйларди.Қизларнинг кўпи Муқаддамга қўшилиб йиғлашарди. Менинг ҳам унга рахмим келиб кетди; ўкириб йиғлай кетдим.Олдинги ўйин- кулгилар унитилиб, уйда йиғи -сиғи авжига чиқди .Қизларга қарасам, кўзлари қизариб, шишиб кетибди.Шундай булсада “ёр-ёр”га жўр бўлиш давом этарди.
Бир вақти биз ўтирган хонага бир эркак киши келиб Муқаддамдан бир нарсани сўради. Муқаддам бериш у ёкда турсин, "нимани" ҳам деб сўрамади. Кейин у одам кайтиб чиқиб кетди.Ўн-ўн беш дақиқадан кейин у қайтиб келиб, яна “бер -бер”га тушди.Муқаддам табиатан унча қизғончиқ бўлмаса хам, у нарсанинг қаердалигини хам айтмади.Хуллас” бер- бер” бир соатга чўзилиб кетди.Сўраган нарсасини ололмаган одам жаҳл билан яна чиқиб кетди.
Бироздан кейин оcтонада Муқаддамнинг амакиси пайдо бўлди, у бир колхозда раис бўлиб,обрўйи халқ ичида жуда баланд эди.Биз ёшлар уни кўрганда қўрққанимиздан ўзимизни четга олар эдик.Унинг овози эшитилгандан хонадагиларнинг ҳаммаси жим бўлиб қолди.”Кеч бўлиб кетди-ку, йўл узоқ бўлса, бу нима қилиқ: вакил оталикни тоғангга бер, қудалар ҳам қийналиб кетди,-дея бақирди у. Мен вакил оталикнинг қандай нарса эканини,Муқаддам нима учун бермаётганини ҳeч тушинмасдим. Муқаддам эса амакининг гапини ҳам жавобсиз қолдирди.Кейин амаки сал юмшаб: қизим, вакил оталикни тоғангга беришга розимисан, деб сўради ,бир дақиқадан кейин,- бер, болам-деди , янада мулойимлик билан . Муқаддам эса пиққиллаб йиғлаш билан аввора.
Улар сўраётган нарса жуда муҳим эканлигини озроқ тушиниб “қаердалигини айт, мен бериб юбораман”- дедим қаттийлик билан.Қизларнинг бирдан менга қараб қолишларидан бир нарса демоқчи бўлишгани, лекин ботинолмай туришганини дарров сездим.Мен улардан икки -уч ёш кичик бўлсам ҳам ўқишим, жамиятдаги ўрнимни ҳисобга олиб, улар мени ўзларидан анча юқори кўришарди; унинг устига , мен энди олий ўқув юртига кирганман, обрўйим улар олдида яна кўтарилган эди…
“Ёр-ёр” айтган аёл менга "Ўзингнинг тўйингда сен берасан.Ҳозир Муқаддам бериш керак,"- деди шартта, қизлар орасидаги обрўйимга эътибор ҳам қилмасдан.
Унинг гапларини эшитиб озроқ ноқулай аҳволга тушган бўлсам хам, Муқаддамга қараб: ”Берақол ,энди”- дедим, мен ҳам ялинган оҳангда. Муқаддам секин овозда: “Майли “,-деб жавоб берди. Секин айтилган бўлса хам бу сўзни кўпчилик, асосан, амаки аниқ эшитди. Шундан кейин, у “гап шундай бўпти-да, бахтли бўл, қизим,”- деб чиқиб кетди.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
Муқаддамнинг тўйидан кейин Вакил оталик нималигини билиб олдим.
Муқаддамнинг тўйидан кейин Вакил оталик нималигини билиб олдим.
УМИДА ТУРСУНОВА UMIDA TURSUNOVA
