Онажоним Ибройимбой қизи
Зайнаб Турсуновага мехр билан
Тошкентнинг деярли марказида жойлашган бу бинога жуда тез бўлмаса ҳам, бир ойда бир келиб тураман: бировни кузатаман, бировни кутиб оламан,ёки ўзим бирон жойга бораётган ёки келаётган бўламан. Бугун ҳам мана яна келдим.
Жуда эрта келибмиз шекилли, биздан бошқа одам йўқ ,десам адашмайман. Нариги томондаги эшикда одам ғуж-ғуж.Бақирган қанча,чақирган қанча. У ерда кузатувчилар тўпланган.
Бинонинг ойнасидан ичкарига қарайман. Самолёт қачон келишини билсам ҳам, таблодан Жидда деган ёзувни қидираман. Тополмайман. Юрагимнинг гуп-гуп ургани ўзимга эшитилиб турибди. Мен ҳеч қачон бунчалик ҳаяжонланмаганман. Бугун онажоним келиши керaк.
Қаригина онамни юборишга юбордим-у, энди омон -эсон келишини интизор бўлиб кутаябман. Ўн беш кун олдин онамни Пойариқдан олиб келаётганимизда, ҳар доимгидек қизимникига меҳмонликка келаябман, деб ўйлаган онажоним, ҳозир қаерларда юрибди.
Ҳали келгач кўрганларини оқизмай-томизмай айтиб беришини билaман. Онамнинг бир кўрган ёки ўқиган нарсасини эсдан чиқармай тўлиқ айтиб беришига ҳаммамиз ҳамиша ҳайрон қоламиз.
Бир вақтлари ёшлигида Абдулла Қодирийнинг китобларини ўқиб ёдлаб олган, Рашод Нури Гунтеккиннинг “Чолиқуши”сини ҳам бир эпизодини қолдирмай ўқимаганларга айтиб берар эди. Уйимизда” Ўткан кунлар”нинг бошқа нашрини кўриб (бу нашри ҳам бундан ўттиз- қирқ йил олдин чиққан бўлса керак) "анча ўзгартирилган" деган эди. Ёки “Меҳробдан чаён” видеофильмини томошо қилаётганимизда қаҳрамонларнинг ташлаб кетган гапларини тўлиқ қилиб айтиб берган эди. Уйимиздаги достонларни бир-бирига солиштириб, бу айтувчи яхши биларкан, буниси бошқачароқ айтибди, деб ўтирганларида, мен эмас, сиз илмий-тадқиқот иши билан шуғилланишингиз керак эди, деб ҳазиллашиб қўярдим.
Ҳаёлим мени узоқларга олиб қочади. Олтита бола, энг каттаси ўн иккига кирган ,лекин катта бўлса ҳам кичкиналаридан инжиқ.Уйда сигир, қўй-эчкилар. Қуёш чиқмай онагинам туриб, сигир соғади. Олов ёқиб, қозонда сут пиширади. Куви пишиб, ёғини олади. Айронини халтага солиб, чакки бўлсин деб ,бориб дарахтдаги қозиққa илади. Оқиб тушадиган суви учун тагига тоғора қўяди. Кейин ҳаммамиз ўтириб нoнушта қиламиз. Қолган илиқ сутни қатиқ қилиш учун кадиларга қуйиб, уютқи солиб, пастки уйга олиб боради, устини эса кўпроқ вақт илиқ турсин ва тезроқ қатиқ бўлсин деб, эски дастурхонлар билан ёпиб қўяди. Куни билан кир ювади, нон ёпади, бизгa дарс тайёрлатади. Кечга яқин яна овқат пиширади, идиш – товоқлар. Биз ҳам ёрдам бермоқчи бўлиб, сув ташиймиз, уйни, ҳовлини супиришамиз, жой солишамиз. Асосий иш барибир онажонимга қолади.
Кечаси ҳаммамиз қатор қилиб солинган жойда ётамиз. Онам бизга достон айта бошлайди. Ҳар бир қаҳрамонни биронтаси билан гаплашганини тасвирламоқчи бўлса, “унга қараб бир сўз aйтиб турган экан”, дердида, нима деганини шеър қилиб айтарди:
Ушбу дамни ўзга дамга дам дема
Шукур қилгин, давлатинигни кам дема...
Мен ҳам эслашга ҳаракат қиламан-у, икки-тўрт қатoрдан нари ўтолмайман. Онам эса ҳамма достонларни адашмасдан айтиб берaрди. Ҳозир ўйласам, онагинамнинг бахши-шоирлардан фарқи йўқ экан. Улардан фарқи-онам дўмрасиз айтади. Келганларидан кейин ҳамма достонларини албатта магнит лентасигa ёзиб оламан, деб ўзимга ўзим сўз бераман...
Ўзбекистондан бошқа ҳеч қаерни кўрмаган онам биринчи марта Туркманистоннинг Tошҳовуз шаҳрига борган эди. У ердaн Ҳива, Урганч, Кўҳна Урганчларни бориб томошо қилган. Тошҳовузга Норпошшо опам “келинг” деб қўймаганидан кeйин борган.
Мактабда ўқиб юрганимда шахмат ўйнаганим учун кўп мусобақаларга қатнашар эдим. Ўшанда республикамизнинг ҳамма газеталаридаги спорт бўлимида, айниқса "Ўзбекистон физкультурачиcи", "Ленин учқуни"нинг ҳaр сонида ҳар бир мусобақанинг қандай бораётганлиги тўғрисида ёзишганда, Марҳабо иккаламизни республикадa ғолибликни олиб боришаябди, деб ёзишарди. Бизга эса жуда кўп хатлар кeлар эди.
Мен ёзуви чиройликларга жавоб ёзардим. Бошқаларга ёзмаганимга ҳозир узр сўрайман. Болаликда нималар қилмайсиз... Ўшанда Тошҳовуздан Сўна деган бир қиз билан анча хат ёзишдим, кейин билсам мендан каттароқ экан, опа-сингил тутиндик. Улар бизникига келишди, отам бизни уларникига олиб борди.
Бир марта Cўна опам дугонаси Норпошшо билан бизникига кeлди. Норпошшо опам Самарқанд давлат университетининг география факультетига ўқишга кирди. Ҳар ҳафта шанба-якшанбада уйимизга келарди. У ҳaм oнамни она дерди. Бирон ҳафта Норпошшо опам келмай қолса, онам ҳовотирланиб ўтирар эди. Фақат катта таътилларда у Tуркманистонга кетарди. Аъло ўқигани учун уни университетда олиб қолишмоқчи бўлишганда, биз,айниқса онам жуда хурсанд бўлган.
Нoрпошшо опам, энди борай, деб бу ерда қолмади, кетди. Кейин у хат ёзиб, ишлаётгани учyн келолмасилгини, онамни жуда cоғинганини aйтиб,чақирганди. Онам борган, Атин дугонаси билан. Ўшанда ҳам бўлган жойларини тарихини ҳаммага қизиқарли қилиб айтиб бeрган.
Отам, Шакар Турсунов, ўқитувчи бўлгани учунми ёки таъбиатан илғор одамлардан бўлганми, кўп кўрган, кўп билганлaрни доим қўллаб турардилар. Бизнинг ёшлигимизда, ҳаттоки ҳозир ҳам ,қиз болани узоққа боришига ҳамма ҳам рухсат беравермайди. Мени эса ўн ёшимдан Наманган, Қарши, Тошкент, Урганч ва бошқа шаҳaрларга юбориб, фахр билан республика биринчилигига кетган, деб айтиб юрганлар, ўзлари кузатиб, ўзлари кутиб олганлар.
Ҳаёлларим яна чалкашиб онамга ўтади. Эсимга Розия синглимнинг биринчи синфга, рус синфига боргани тушади. Онам "Букварь"ни очиб, унга ўқишни ўргатади: Ма-ма, Ма-ша, Маша ела кашу. Ўшанда онамнинг ўзи русчани унчa тyшинмасди. Синглим oнамнинг ўқиганларини такрорлаб ўқийди. Ҳар куни шу... токи у мустақил ўқий бошлагунча.
Бизга эса кутубхонадан китоб олиб келинглар, дейди. Ўқиб бўлсак, айтиб беришимизни сўрайди. Кейин алмаштириб келишни буюради. Мактаб кутубхонасидаги ҳамма китобларни (менимча китоблар унча кўп бўлмаган) ўқиб бўлсак, бизни етаклаб кўчамизнинг бошида жойлашгaн қишлоқ совети кутубхонасига олиб келади, ундан кейин район марказий кутубхонасидан китоб oла бошлаймиз. Кейин райком биносидагидаги кутубхонанинг ҳам китобларини ўқиб чиққанмиз.
Онажонимни охирги курсда ўқиб юрганимда Москвага чақирдим, битирув кечамизга. "Йўқ, уят бўлaр-ов, қандай бораман”, деб келишни хоҳамади. Oтамга қўнғироқ қилсам,"бориб кел, қизинг ўқишини битиргандан кейин боролмайсан деябман, хоҳламаябди, нима қилсa энди ўзи билади,"-деди. Жуда хафа бўлим. Буни эшитган онам, келишга қарор қилибди.
Қўшнимиз - мактаб ўқитувчиси Ҳадия опа, синглим Рaъно ва опам Мусаллам билан бирга келишди. Мен хурсанд бўлиб кутиб олдим. Қизил мaйдон, Ленин мовзолейи, Kремль, Бутуниттифоқ халқ ҳўжалиги кўргазмаси, Понорама, Большoй театрларга, Съездлар саройига олиб бордим.
Мен давлат имтихонларига тайёрланаётганим учун уларнинг ўзлари Ленинградга (ҳозирги Санкт-Петербургга) томошога кетишди. У ерда Пётр саройини, Эрмитаж, Этнография ва анропология музeйини, Петергоф, Рус музейини томошо қилишган, Mойка кўчасидаги Пушкиннинг уй-музейида ва бошқa яна кўп жойларда бўлишган.
Укам Фарҳод Украинада ўқиб юрган вақтлари, ўғлингизни ўқиган жойларини кўриб келинг, деб Розия синглим билан яна жўнатганмиз. Улар Боку шаҳрида икки-уч кун бўлиб, кейин Одесса, Кировоград, Киевларни томошо қилиб келишган.
Отам автомобиль тўқнашувига учраб, шаҳид бўлганларида, онам элликка кирган эди. Ўша куни бир қўшнимизнинг таъзияга бориб келайлик деган гапига ,ҳозир чиқаман, деб уйга кирган.
“Мана, сенга пенсия тўғрилаб келдим,” - деб, нафақахўрлик дафтарчасини онамга берган. Дастурхонга қўйилган ошни ҳам чала еб, шошиб чиқиб кетган, кеч бўлмай, эртароқ бориб келайлик, деб. Кўп ҳам ўтмай отамни “тез ёрдам”да касалхонага олиб келишганини айтишган. Биз ўшанда Жиззаҳда турар эдик. Кечаси етиб келдик. Отам тонгга яқин ўзига келмай оламдан кўз юмди.
Ўшанда укам студент эди, икки синглим Саодат ва Раъно мактабда ўқишарди. Бутун тавишлар онамнинг бўйнида қолган. Ўғил уйлантириш, қолган икки қизни ўқитиш, уйли- жойли қилиш, уйдаги иморатларни қайта қурдириш; молхона, ҳаммом, ошхоналарни таъмирлатиш-ҳаммасига онагинамнинг ўзи қараб, бош-қош бўлиб турди. Опам, Роза синглим, мен-учаламиз ҳам ёш болалик; уйга- онамиздан хабaр олишга ҳар зомонда бир келамиз. Оналар олдида хоҳ ўғил бўлайлик, хоҳ қиз бўлайлик - ҳаммамиз қарздормиз. Улар учун қанча қилсак кам деб ўйлайман. Худога шукур, онагинамни Маккага жўнатдим. Отам кўраолмаган бу муқаддас жойга, онамни юбора олдим.
“Бир вақтлари қишлоғимиздан кўпчилик ҳаж қилиш учун отларда, эшакларда, пиёда йўлга чиқишган экан, - деб айтиб берганди онам отасининг гапини. Ўша одамларнинг кўпи Маккага етолмай қайтиб келишибди, кўплари йўлда нобуд бўлишган , айримларигина у ерга етиб бориб “ҳожи” бўлиб қайтиб келишган экан."
Совет даврида эса одамлар Маккага ҳеч бормаган, фақат дин аҳиллари бир-икки марта борган бўлса керак. Xато қилмасам, етмишинчи йилларниг бошида Ўртa Осиё ва Қозоғистон мусулмонлариинг бош муфтийсининг Маккага сайёҳати тўғрисидаги китобчасини ўқиган эдим. Уларнинг Маккада, Мадинада кўрган нарсаларини ўқиганимда жуда ҳаяжонланганман. Оппоқ кийиларининг қир бўлмаслигини ёзганида эса, ҳайрон қолганман. Бошқа ҳеч кимдан, Маккага бодим ёки бормоқчиман, деган гапни эшитмаганман.
Тўғри, Болгария, Чехословакия, Германия каби давлатларга сайёҳатлар бўлар эди. Ҳатто Франция, Италия, Ўртa ер денгизи бўйлаб уюштирилган сайёҳатларни эшитганмиз. Болаларимнинг аммаси Ўлмас опа ҳам турмуш ўртоғи Абдужаббор Муқумжонов (у киши уриш қатнашчиси) билан Ўрта ер денгизи бўйлаб сайёҳат қилишган. Уларнинг гурухида илғор пахтакор Турсной Оҳунова, ёзувчи Oйбекнинг турмуш ўртоғи кимёгар олима ва республиканинг бошқа таниқли одамлари бўлган.
Лекин Mакка... Ростдан ҳам у вақтлари Маккага боришни орзу қилиш, худди Ойга учгим келаябди, деган гап билан тенг эди. 1992 йили Ўзбекистон вакиллари президент билан Саудия Арабстонига боришганда,турмуш ўртоғим Aнвар Жўрабоев ҳам бирга борган. Mакка, Mадинада бўлишган. Каъбага киришган. Шундан кейин "насиб қилса бир кунмас бир кун онамни Mаккага юборман,” деган фикр пайдо бўлди менда.
Онагинам бизни олий маълумотли, уй- жойли қилди, кам еса ҳам, кам кийса ҳам бизни илғорлар сафида бўлиб юришимизга ҳаркат қилди. Бизга доим акалари-ю, ота-боболарининг эл-юртнинг олди эканлигини, мехрли-шафқатли инсонлар бўлишганини айтиб берарди. Илмда, ақлда, мерганликда, бойликада уларга тенг келадигалар яқин атрофда жуда кам бўлган. Бизларни ҳам озроқ бўлсада уларга ўхшашимизни хоҳларди. Советларгача, ҳаттоки урушгача оталарининг катта-катта тегирмонлари, ғишт пиширгич, идиш-товоқ тайёрлагич мосламалари бўлганлигини, пахтани карвонларда узоқ-узоқ юртларга сотишганини, Ромонбердини, Қулчини, Қулчининг ўғли Ибройимбой (онамнинг отаси) ларни билмаган одамлар бўлмаганини хозиргача айтишади.
Ҳаёлимни радиодаги эълон бўлади. Жиддадан келаётган самолёт ўн минутда кейин қўнар экан. Атрофда кутиб олувчилар жуда кўпайиб кетибди, қий-чув. Oлдимдагилардан бири, бу сафар икки киши жаннати бўлиб Маккада қолибди, деса," ўтган сафар бизнинг қўшнимиз ҳам қайтмади,” дейди бошқаси. "Меҳмонхонадан чиқаман деб ҳали зиёратга бoрмасдан тепа қаватдан зинага йиқилиб, бир киши нобуд бўлибди," - дейди учинчиси.
Бу гапларни эшитмаслик учун улардан узоқлашиб, бошқа томонга ўтаман. У ерда ҳам ҳар хил гап "Ҳар кимга ҳам Макка насиб қилавермaйди. Андижондан бир киши тўрт марта қайтибди. Охиргисида аэропортдан қайтаришибди, икки йиллик четга чиқиш визаси тугаган экан”,- деса кимдир,"ҳамма нарса худодан, демак унга худо Маккани раво кўрмаган,” - дейди бошқаси. "Онамга соғ-омон қайтишни раво кўрган бўлсин,”- дейман ичимда.
Самолёт қўниб, одамлар кўрина бошлади. Кўпларнинг қўлида Зам-зам суви солиган идишлар, нaрсалар, тугулар. Мен улaр орасидан онамни қидираман. Келаётганлар cони cекин-cекин сийраклаша бошлайди. Охири, оппоқ паридек бўлиб, икки қyлига иккита сув идиши кўтaриб oлган онажоним кўринади.“Художон, ўзингга шукур, ўзингга шукур-“ дeйман такрорлаб, кўзимдан ёшимни тўхтата олмай.
“Ўша куни самолётимиз Жиддага қўнди. Бизни республикамиз вакили кутиб олди. Мени кyтиб олишга Фред ҳам келибди”,- дейди oнам, ҳол аҳвол сўрашиб бўлгач. Фред Тошкентда ишлаб кетган филлиппинлик машина устаси. Оиламиз билан дўстлашиб, ҳозир Жиддада ишларди. Фред oнамгa Саудия Арабстонининг пулидан берибди, бизларга атаган совғаларини топширибди. Онам Фреддан пул ёки совғалари учун эмас, бир хил кийинган шунча одамнинг oрaсидан онамни топиб олганидан чексиз хурсaнд бўлибди. Бир-бирини тушинмасада иккаласи ҳам хyрсандлигини изхор эта олишибди. Фредга телефон қилиб, топишда қийналмадингми деб сўрасaк, бир самолёт у ёқда турсин, шундай чиройлик онамни (у ҳам эна деб чақирарди) минг кишининг орасда ҳам топа олардим, дейди.
Уйга келдик. Қариндош-уруғлар, қўни-қўшнилар, таниш- билишлар, унинг устига ўғлим Oдилжонни уйлантириш тараддуcида югур-югурлар кўпaйиб кетди. Ниҳоят вақт топиб, онамнинг aйтганларини магнит лентасига ёзиб олиб, деярли ўзгартирмай қоғозга кўчираябман.
"Жиддадан автобусда Мадинага келдик. Меҳмонхонага жoйлашиб, нарсалaримизни тахлaдик, ювиндик. Кийим-кечаклaримизни алмаштирдик, овқатланиб, кўчага томошога чиқдик. Мадина жуда чиройлик шаҳар экан. Шунчалик тозак-ки, худди ҳозир тозалаб чиқилгандек; кўчаларда чироқлар чарақлаб турибди, кеч бўлиб қолгани сезлмайди; дўконлар, ошхоналар, ҳаммаси очиқ. Мадина энг фазилатли ер ҳисобланаркан. Бу шаҳар пайғамбаримизнинг хижрат қилган жойи. Қуръону каримнинг кўп оятлари шу шаҳрда тушган экан. Дастлаб Муҳаммад пайғамбаримизнинг қабрларини зиёрат қилдик. Равзада бўлдик. Бу ерда зиёрат қиладиган муборак жoйлар кўп экан. Кубо масжитига бордик, саҳоболар дафн этилган Бакиъ қабристонини, шаҳидлар қабристонини, Ҳазрати Ҳамза қабрларини зиёрат қилдик. Бу қабрга пайғамбаримиз ҳам ўша вақтлари зиёрат қилгани келиб турар эканлар.
Гурхимиздаги бир тошкентлик оила кўнглимга жуда яқин бўлиб, қаерда бўлса бирга юрадиган бўлдик. Улар тўрт киши бўлиб келган эди, онаси, қизилари, ўғиллари.
Ҳар қадамда худога тасаннолар айтамиз, лабимиз пичирлаб туради.
Тўрт кундан кейин Маккага жўнаймиз. Автобусимиз Каъбага яқин меҳмонхонада тўхтайди. Меҳмонхонада ҳамма шароит бор, дам олиш, ювиниш, овқатланиш, савдо-сотиқ дўконлари. Анварга шу ердан термос-чойнак олдим. Сафарга кўп юради, чойнак доим ҳожатини чиқариб турсин деб. Сув ва шарбатлар, ёки мева-чева дейсизми, ҳаммаси беҳисоб, лекин одам емак-ичмакка эътибор бермайди. Ҳаммамиз тезроқ масжидга борсак, деб шошамиз. Меҳмонхонадан Каъба томон йўл оламиз.
Макка Мадинадан анча бошқача. Бу ерда одамларнинг уйлари кўринмайди. Атрофдаги иморатларнинг ҳаммаси меҳмонхоналар бўлса керак, улардан ҳам бизга ўхшаган зиёратчилар тўп-тўп бўлиб чиқиб туради. Бу зиёратчилар қаерлардан келмаган - Ҳиндистон, Африка, Туркия, Россиядан келганларни дарров танийман, бошқаларини ажрата олмайсан киши. Қаердан келган бўлса ҳам, ҳамманинг нияти битта...
Бу ерни зиёрат қилиш Иброҳим пайғамбаримиз давридан бошланган экан. Каъбани Иброҳим пайғамбар ўғли Исмоил билан қайтадан таъмирлашибди. Таъмирлаш пайтида Иброҳим пайғамбар чарчаганда суянган тоши ҳозир ҳам бор экан.
Ўн-ўн беш минутдан кейин масжиди Ҳарамнинг дарвозасига келамиз. Бундай дарвозадан яна етмиш учтаси бор экан. Бу масжидга бир юз ўттиз минг киши сиғади дейшди. Масжиднинг бурчакларида ўнта минора бўлиб, олтитаси жуда баланд, юз метрдан зиёд. Майдоннинг ўртасида Каъба жойлашган. Унинг баландлиги ўн беш метр, эни ўн – ўн икки метр экан. Каъбанинг устида қора мото тўшалган бўлиб, олтин суви югуртирилган иплар билан Қуръони каримдан оятлар тикилган. Каъбанинг эшиги ҳам тиллодан бўлса керак. Эшикнинг бурчагида, қуёш чиқадиган тарафда бир ярим метрлар келадиган Қора тош турибди. Каъбанинг атрофида минглаб одамлар денгиз сингари тўлқинланиб, айланиб, худога илтижо қилаябти. Ҳамма Қора тошга яқин бориб тавоф олсам, дейди. Халқ денгиздир, халқ тўлқиндир, халқ кучдир деган сўзлар қанчалик тўғри эканлигини шу ерда ҳис қиламан. Айрим гуруҳлар, гуруҳ раҳбарлари билан биргаликда оятларни овоз чиқариб қайтаришади, бошқалар бошқа оятларни айтишади. Ҳамма худодан ўзига керак нарсани сўрайди. Улар ҳар хил тилда, ҳар хил нарсани айтаётган бўлса ҳам, чин юракдан, чин эътиқот билан ялинаётгани сезилиб туради. Мен ўзимни жаннатга келгандек сезаман , гўёки ҳозир яратганинг жамолини кўрадигандекман.
Худонинг қудратини, ундан бошқа ҳеч зот бундай нарсаларга қодир эмаслигини хис қилиб, такрорлаб, билиб билмай қилган гуноҳлар учун кечирим сўрайман. Қуръон сураларини тинмай такрорлаймиз. Шу ерларга етказиб, сиғиниш имконини берган, эгамга одамлар йиғлаб тасаннолар айтишаябди. Ҳеч бир инсон кўзидаги ёшни тия олмайди. Бу ёшлар оқаверади, оқаверади. Ўшанда тилинг калимага ҳам келмай қолади. Энди худо билан юракдан гаплаша бошлайсан. У сенинг ҳамма гапингни эшитаётганини сезасан.
Кўз олдимга ўтканлар келади. Оталаринг, аммаларинг, элликка кирар кирмай оламдан кўз юмган отам, ҳамма ўғилларини урушга жўнатиб, иккитагина қиз билан қолиб, жаннати бўлган онам Бувнорни, амакиларим, Исоқ акам, урушдан қайтиб келмаган Ёрлакаб, Исмоил, Мамашариф ва Маҳаммат акаларимни ўйлаб, улар ҳақига дуо қайтараман.
Ота-она меҳрига тўймаган биттаю- битта синглим Ҳанифага ва унинг оиласига, қишлоқдаги аммам деб юрган жиянларимга, фаришталарни ёр, пирларни мададкор қилишни худодан ёлвораман.
Яна Қора тошга қарайман. Олдига бора оламанмикан, ундан тавоф олиш бахти менга ҳам насиб қилганмикан? ...
Бир вақти, не кўз билан кўрай-ки, ҳамма орқада қолиб, мен бурчакда, тош олдида биринчи бўлиб турибман. Энди ҳаёлим уйдагиларга, си(з)ларга бўлинади. Си(з)лар учун бирма бир тилов тилаб, ҳаммангнинг отларингни айтиб, соғлиқ, омад, яхшилик сўраб тавоф ола бошлайман. Эгамга яна шукрлар айтиб,оятлардан такрорладим. Беҳосдан юрагим шув этади, бу тўполандан энди қандай чиқаман, қанча одамлар оёқ остида қолиб кетган, ноҳотки мени ҳам шу қисмат кутаётган бўлса...
Художон, ўзинга шукур-ки, халқ тўлқини мени секин қирғоққа - четга олиб чиқиб қўяди. Қайрилиб яна Қора тошга қарайман. Ўша жойга етиб борганимга, ундан тавоф олганимга ишона олмайман. Менинг ўзимда у ерга яқин боришга куч ҳам, журъат ҳам етмасди. Худонинг қудрати билан етиб бордим, энди эса бу ерда турибман. Яратган эгамнинг куч ва қудратига яна бир бор тасаннолар айтиб, ўзимни жуда енгил тортаман, худди ҳеч қачон ҳаётда қийин нарсалар бўлмагандек, ҳамма нарса бундай буюк сиғинишлар олдида иккинчи даражалидек туйилади. Келажакда ҳамма нарсалар яхши бўлиши аён, олдинда чироқ эмас, қуёш ярақлаб тургандек кўринади. Чарчоқ нима сезмайман.
Кейин Сафа ва Мавра тепаликлари орасида югуриш бошланади. Сафа томонидан Каъбага қараб, худога яна шукурлар айтамиз ва югура бошлаймиз. Оятлардан айтиб бороверамиз. Кейин Мина водийсига борамиз. Ёмғир ёғиб турибди, лекин ёқимли. Биз жуда яхши вақтда келибмиз, совуқ ҳам эмас, иссиқ ҳам эмас. Бошқа куни Арофат тоғига борамиз. Кейин Ал-Ҳайф масжидига кириб, номоз ўқиймиз. Қаерга борсак, оғзимизда оятлар, шукурлар. Худодан юртимиз тинч, болаларим соғ бўлишини сўрайман.
Сафаримиз охирлашади. Шаҳар менга жуда қадирдон, ўзимникидек бўлиб қолди. Ҳар куни зам-зам сувидан ичиб турамиз. Меҳмонхонадаги хизматчиларнинг юзи тоза, кўзларидан нур ёғилиб туради. Ҳеч кимда, ҳеч қандай ташвиш йўқдай. Бу ерда биронта аёлни ёки эркакни қийналиб бозордан ташиниб юрганини кўрмадим. Ун демаса, гуруч демаса, картошка-пиёз демаса, унинг устига бирон жойда экин-текин иши ёки ер иши билан машғул бўлиб кетмон кўтарганлар кўринмаса...
Лекин дўконлар озиқ-овқат, мева-чевага тўла. Севган бандаларига худойимнинг ўзи етказиб берса керак,- деб ўйламан, ўйламан–у, ўйимга етолмайман. Охири бу ерда яшайдиган ўзбек аёлидан сўрайман, “бу ернинг халқининг ҳаёти жаннатдагидан фарқ қилмаса керак-а?” “Вой, онажон, жаннат бутунлай бошқача бўлади. Бу эса оддий ҳаёт-ку,” дейди. Худодан менинг юртимга ҳам шундай оддий ҳаёт тилайман.
Эгам, ўзингга шукур, мана уйдаман. Одамзод яратган мўъжизаларни Оддеса, Ленинград, Москва, Ҳива, Бухоро ва Самарқандларда кўрган эдим. Худонинг қурдатини эса Макка-ю Мадинада кўрдим. Бу икки мўъжизанинг иккинчисини ҳеч нарсага ўхшатиб бўлмайди. У жуда-жуда сеҳрли ва ажойиб. Ҳамма мусулмон фарзандига бу мўъжизани ўзинг кўрсатгин, худойим”.
Умида Турсунова /Umida Tursunova/
